Ο συγγραφέας παιδικών βιβλίων στο σχολείο (Μέρος Β΄)

Μια υπέροχη μέρα στην Κέρκυρα

Κείμενο ομιλίας στην Ημερίδα «Λογοτεχνικό Βιβλίο και Σχολείο» - 3.3.2008 -δημοσιευμένο στον ομώνυμο τόμο με τα πρακτικά της ημερίδας που διατίθεται δωρεάν από τις Εκδόσεις Παπαδόπουλος.

(συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση)

Δεν είναι μοναδική η περίπτωση αυτή που ήδη ανέφερα. Αρκετά χρόνια τώρα σε πολλά μικρά ή μεγάλα μέρη συμβαίνουν παρόμοια πράγματα. Πίσω από κάθε ομάδα μαθητών που γίνονται και παραμένουν φανατικοί αναγνώστες μεγαλώνοντας, κρύβονται κάποιοι δάσκαλοι με δημιουργική φαντασία, με πάθος για τη δουλειά τους, με εδραιωμένη την πεποίθηση ότι η φιλαναγνωσία είναι από τα βασικότερα που πρέπει να καλλιεργήσουν στα παιδιά. Είναι οι δάσκαλοι που γνωρίζουν καλά και χρησιμοποιούν αποτελεσματικά στην τάξη έργα της παιδικής μας λογοτεχνίας, καλώντας παράλληλα στο σχολείο και τους δημιουργούς των έργων αυτών, για να συμβάλουν από την πλευρά τους στην όλη προσπάθεια. Δάσκαλοι που, όταν ευλογηθούν να έχουν εγκάρδιες σχέσεις και αρμονική συνεργασία με εξίσου προικισμένους συναδέλφους τους κι όταν ευτυχήσουν να έχουν την συμπαράσταση των διευθυντών του σχολείου τους, κάνουν θαύματα πραγματικά. Και το παρήγορο είναι ότι, όπως προανέφερα, τέτοιοι δάσκαλοι όλο και πληθαίνουν στον τόπο μας.

     Ας έρθουμε τώρα σε περιπτώσεις όπου κατά την επίσκεψη του συγγραφέα στο σχολείο εξακολουθούν να γίνονται κάποια «κλασικά» λάθη - παρά τις οδηγίες και τις συμβουλές που από καιρό παρέχονται και από τον Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, και από το ΕΚΕΒΙ, αλλά και από τους ίδιους τους συγγραφείς - με αποτέλεσμα οι επισκέψεις να είναι τελικά ανεπιτυχείς. Αναφέρω τέσσερα παραδείγματα:

Αλησμόνητη επίσκεψη στα Γιαννιτσά

Παράδειγμα πρώτο: Βρισκόμαστε σε δημοτικό σχολείο με τριακόσια περίπου παιδιά. Οι δάσκαλοι, ενθουσιασμένοι με την επίσκεψη του συγγραφέα, θέλουν να τον φέρουν σ' επαφή με όλους τους μαθητές του σχολείου ταυτόχρονα. Συγκεντρώνουν λοιπόν όλες τις τάξεις, από την πρώτη ως την έκτη, στη μεγαλύτερη αίθουσα – συνήθως στην «αίθουσα πολλαπλών χρήσεων», αν υπάρχει-, όπου βέβαια γίνεται πανδαιμόνιο. Ακόμη κι αν επικρατήσει τελικά ησυχία, οι πιθανότητες επιτυχίας είναι λίγες. Γιατί αν ο συγγραφέας θελήσει να συζητήσει με τα μεγαλύτερα παιδιά, τα μικρότερα δεν παρακολουθούν και βαριούνται. Αν απευθυνθεί στα μικρά, πλήττουν τα μεγάλα. Από τους μαθητές που έχουν διαβάσει βιβλία του, λίγοι μόνο προλαβαίνουν να υποβάλουν ερωτήσεις. Κι όσοι δε μιλήσουν απογοητεύονται. 'Ετσι τίποτα το ουσιαστικό δε γίνεται και σύντομα ξεχνιέται και η επίσκεψη και ο λόγος για τον οποίο έγινε – δηλαδή η καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας.

Παράδειγμα δεύτερο: Ο συγγραφέας καλείται να επισκεφθεί μία ή δύο τάξεις μόνο, που έχουν όμως τρία ή και περισσότερα τμήματα η κάθε μια. Η ώρα που διατίθεται είναι μόνο μία, οπότε οι εκπαιδευτικοί συγκεντρώνουν σε μία αίθουσα 150 ή και περισσότερα παιδιά. ΄Ετσι όμως η επίσκεψη, που είχε στόχο την προσωπική επαφή με τους μαθητές, την επικοινωνία μαζί τους, τη συζήτηση και τη δημιουργία ζεστής ατμόσφαιρας με θέμα το βιβλίο και το διάβασμα, μετατρέπεται σε θέαμα, εκλαμβάνεται ως «παράσταση» του συγγραφέα σε πολυπληθές κοινό, με το οποίο δεν μπορεί ή μπορεί ελάχιστα ν’ αναπτύξει διάλογο. Ακόμα κι αν καταφέρει ο συγγραφέας ν’ ανοίξει συζήτηση με το «ακροατήριο», το ασύρματο μικρόφωνο που αναπόφευκτα θα χρειαστεί και θ’ αρχίσει να περιφέρεται για ν’ ακούγονται όλες οι ερωτήσεις, η ανυπομονησία όσων θέλουν να μιλήσουν και βλέπουν ότι δε θα προλάβουν, οι μεταξύ των μαθητών αναπόφευκτες κουβεντούλες, η διάσπαση της προσοχής που έτσι προκαλείται κ.λπ., χαλούν την ατμόσφαιρα και η επίσκεψη χάνει το στόχο της.

Παράδειγμα τρίτο: Ο συγγραφέας καλείται σε μια μόνο τάξη με ένα ή δύο τμήματα. ΄Ετσι τα παιδιά έχουν τη δυνατότητα και το χρόνο να μιλήσουν, να παρατηρήσουν, να ρωτήσουν ό,τι θέλουν το συγγραφέα. Ωστόσο η δυνατότητα αυτή πηγαίνει ουσιαστικά χαμένη, γιατί δεν έχει γίνει καμιά προετοιμασία. Τα παιδιά δεν έχουν διαβάσει κανένα βιβλίο του, δεν γνωρίζουν τίποτα για τον προσκεκλημένο, καμιά φορά δεν έχουν πληροφορηθεί ούτε καν το όνομά του - όσο απίστευτο και αν ακούγεται κάτι τέτοιο. Τις περισσότερες φορές, περιμένουν απλώς από το συγγραφέα, σύμφωνα με ό,τι τους ανέφερε ο δάσκαλος, «να τους μιλήσει για το επάγγελμά του». Παρόμοια αποκαρδιωτικά περιστατικά, όπου προετοιμασία της επίσκεψης δεν έχει γίνει, συμβαίνουν τόσο σε δημόσια σχολεία όσο και σε πασίγνωστα και πανάκριβα ιδιωτικά. Η φράση «μα ξέρετε τα παιδιά έχουν πολλά μαθήματα και δεν τους μένει χρόνος για διάβασμα» είναι η συνήθης δικαιολογία. Ευνόητο πως η επίσκεψη σε τέτοιες περιπτώσεις αποδίδει ελάχιστα κι ο συγγραφέας έχει την αίσθηση ότι έχασε άδικα και τον κόπο και το χρόνο του.

Εξαιρετική συζήτηση με παιδιά του Γυμνασίου
στο Ηράκλειο

Παράδειγμα τέταρτο: Η επίσκεψη γίνεται και σ’ αυτή την περίπτωση σε μαθητές μιας τάξης που δεν υπερβαίνουν τους πενήντα - ιδανικός αριθμός για μια τέτοια συνάντηση. Τα παιδιά περιμένουν με ανυπομονησία το συγγραφέα. Ο δάσκαλος ή ο φιλόλογος τα έχει προετοιμάσει με ζήλο. Κάθε παιδί κρατάει ένα ντοσιέ ή ένα τετράδιο, όπου έχει συγκεντρώσει πληροφορίες για το συγγραφέα, έχει γράψει περίληψη ενός τουλάχιστον βιβλίου του, έχει κάνει ανάλυση των χαρακτήρων και έχει γράψει μια δική του κριτική. 'Ολα αυτά είναι αξιοθαύμαστα, μόνο που ο δάσκαλος ή ο φιλόλογος επιμένει να διαβάσουν όλα τα παιδιά τις εργασίες τους εκείνη την ώρα, για να τις ακούσει ο συγγραφέας. 'Εχουν όλοι δουλέψει με κέφι και είναι φυσικό να καμαρώνουν και να επιζητούν τον έπαινο που ασφαλώς τους αξίζει. Έτσι όμως δε μένει χρόνος για συζήτηση, μέσ’ από την οποία θ’ αδράξει την ευκαιρία ο καλεσμένος και να δυναμώσει την αγάπη τους για το διάβασμα. Δεν έχει χρονικό περιθώριο π.χ. να κουβεντιάσει μαζί τους για την απόλαυση της μοναχικής ανάγνωσης, ώστε να παρακινηθούν να γίνουν συστηματικοί αναγνώστες, να συνεχίσουν να διαβάζουν βιβλία που ελεύθερα θα επιλέγουν, για τη χαρά που θα τους δίνουν και μόνο. Δυνατότητα τέτοιας  επικοινωνίας δεν παρέχεται στο συγγραφέα, αφού ακούει μονάχα τα όσα έχουν ετοιμαστεί, συγχαίρει στο τέλος μικρούς και μεγάλους και φεύγει, χωρίς να είναι βέβαιος αν η παρουσία του πρόσθεσε κάτι στην όλη προσπάθεια ή ακόμα κι αν ήταν όντως απαραίτητη.

           Επιτρέψτε μου να προσθέσω δυο ακόμη περιπτώσεις αποτυχημένων ή άστοχων – κατά τη γνώμη μου - συναντήσεων:

Η πρώτη περίπτωση αφορά κυρίως δασκάλους των μικρών τάξεων του δημοτικού. Είναι οι δάσκαλοι που περιμένουν από το συγγραφέα να παίξει ρόλο εμψυχωτή. «Τι θα παίξετε με τα παιδιά;» ρωτούν συχνά, όταν γίνεται η πρόσκληση. ΄Ομως ο ρόλος του εμψυχωτή, ο πολύ σημαντικός όταν παίζεται στην ώρα του και για το σκοπό που πρέπει, δεν ταυτίζεται με το ρόλο του συγγραφέα. Βέβαια συμβαίνει καμιά φορά ο συγγραφέας να έχει και την ιδιότητα του εμψυχωτή. Ωστόσο αυτό δεν είναι ο κανόνας. Θα πρόσθετα μάλιστα ότι μπορεί να προκληθεί και σύγχυση στα παιδιά για το τι ακριβώς θα πει “συγγραφέας”, όταν οι δύο αυτές ιδιότητες – εάν συνυπάρχουν – παρουσιάζονται ταυτόχρονα και δίνουν την αίσθηση ότι ταυτίζονται. Σε τέτοιες περιπτώσεις η επίσκεψη ξεστρατίζει και ο ουσιαστικός της στόχος χάνεται ή μπερδεύεται με παραπλήσιους στόχους.

Η δεύτερη περίπτωση είναι εκείνη όπου ο ίδιος ο συγγραφέας θεωρεί υποχρέωσή του να παραστήσει τον εμψυχωτή, ή και τον διασκεδαστή, πιστεύοντας ότι έτσι θα τραβήξει περισσότερο την προσοχή των σημερινών «τηλεορασόπληκτων» παιδιών στο άτομό του, ή θα προκαλέσει μεγαλύτερο ενδιαφέρον για το ή τα βιβλία του. Και αν μεν έχει την πείρα και τις απαραίτητες γνώσεις, μπορεί το αποτέλεσμα να είναι ανεκτό, καίτοι παρεκκλίνει από το στόχο τον αρχικό της επίσκεψης. Αν όμως δεν τις έχει ή αν υπερβάλλει (με μεταμφιέσεις, επιθεωρησιακού τύπου παρουσιάσεις των βιβλίων του, δραματοποιήσεις εκ του προχείρου, διανομές «ρόλων» κ.λπ.), τότε η παρουσία του στην τάξη καταλήγει να μην έχει καμιά σχέση με την παρουσία ενός συγγραφέα, για να μην πούμε ότι αγγίζει και τα όρια τη γελοιότητας. Μ’ αυτό τον τρόπο, συμβολή στην προσπάθεια για καλλιέργεια της φιλαναγνωσίας δεν γίνεται, κατά τη γνώμη μου. Στην καλύτερη περίπτωση, τα παιδιά ίσως διασκεδάσουν απλά για μία ώρα, μα πολύ λίγο θα συνδέσουν αυτού του τύπου τη διασκέδαση με την απόλαυση που προσφέρει το ίδιο το διάβασμα, ώστε να γίνουν αναγνώστες, πράγμα που ήταν και το ζητούμενο από την επίσκεψη του συγγραφέα. 

 (Συνεχίζεται στην επόμενη ανάρτηση)