-Για 27 χρόνια (1958 – 1984)
εργαστήκατε στην αποστολή Ελλάδος της ICEM, ενός διεθνούς Οργανισμού για την προστασία μεταναστών και
προσφύγων. Και αυτή η εργασία σάς έδωσε την ευκαιρία να γνωρίσετε πολύ καλά και
από πολύ κοντά τα προβλήματα μεταναστών και προσφύγων εκείνων των χρόνων.
Βλέπετε, σήμερα, να έχουν αλλάξει οι
συνθήκες σύμφωνα με τις οποίες ζούνε όσοι συνάνθρωποί μας αναγκάζονται να
μεταναστεύσουν και να γίνουν πρόσφυγες;
--- Πιστεύω πως οι αιτίες αυτών των φαινομένων είναι περίπου οι ίδιες: Αιτία
της προσφυγιάς είναι οι πόλεμοι, οι φυσικές καταστροφές, οι θρησκευτικές ή
πολιτικές διώξεις∙ αιτία της μετανάστευσης είναι η ανέχεια και η οικονομική εξαθλίωση.
Εκείνο που άλλαξε είναι οι τρόποι αντιμετώπισης αυτών των δύο καταστάσεων. Οι
ανεπτυγμένες χώρες, αντίθετα με ό,τι είχαν πράξει σε παρόμοιες συνθήκες μετά
τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν αντιμετώπισαν έγκαιρα και με τον καλύτερο δυνατό τρόπο
το κύμα των μετακινήσεων που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1990, μετά την κατάρρευση
των ανατολικών καθεστώτων, και συνεχίστηκε με τις μετακινήσεις από την Ασία και
την Αφρική. Για παράδειγμα, ο ΙΟΜ, όπως έχει μετονομαστεί πλέον η ICEM, διεθνής κυβερνητικός οργανισμός που ιδρύθηκε το 1952,
λειτουργεί έκτοτε συνεχώς και διαθέτει τεράστια πείρα, εξ όσων γνωρίζω δε χρησιμοποιήθηκε
και εξακολουθεί να μη χρησιμοποιείται, με την ανάλογη χρηματοδότηση, στην
έκταση που θα μπορούσε, με αποτέλεσμα οι περισσότερες από αυτές τις
μετακινήσεις να γίνονται χωρίς ευεργετικές παρεμβάσεις, προγραμματισμό και
προστασία από την εκμετάλλευση. Από την άλλη, επεκράτησε σύγχυση στην κοινή
γνώμη μεταξύ των όρων «πρόσφυγας» και «μετανάστης» που οδηγεί σε παρεξηγήσεις
και σπασμωδικές αντιδράσεις. Αυτά αλλά και πλήθος άλλοι λανθασμένοι χειρισμοί δημιούργησαν
την τελευταία 20ετία πρόσφορο έδαφος για εύκολη εκμετάλλευση ανθρώπων που αναγκάζονται
να εγκαταλείψουν τη χώρα τους, πράγμα που θυμίζει τις συνθήκες που επικρατούσαν
πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, όταν δεν υπήρχαν διεθνείς συμβάσεις και
μηχανισμοί για την αντιμετώπιση παρόμοιων καταστάσεων. Και το πρόβλημα πήρε
ανεξέλεγκτες διαστάσεις.
-Πιστεύετε πως το έργο Οργανισμών
προστασίας των παιδιών του κόσμου, όπως της Unicef, θα πρέπει να
τυχαίνει μιας συνεχούς υποστήριξης εκ μέρους των πολιτών;
--- Παρά την οικονομική κρίση, η συνεχής υποστήριξη εκ μέρους των
πολιτών, μέσω των Εθνικών Επιτροπών που
βοηθούν σε διάφορες χώρες το έργο της UNICEF ως μη κυβερνητικές
οργανώσεις, είναι ευχής έργο. Το ότι η υποστήριξη των ιδιωτών δωρητών παγκοσμίως
καλύπτει, εξ όσων γνωρίζω, περίπου το 1/3 των οικονομικών αναγκών της UNICEF είναι ήδη κάτι εξαιρετικά συγκινητικό. Δε πρέπει ωστόσο να
λησμονείται ότι η αντιμετώπιση των τεραστίων προβλημάτων που ταλαιπωρούν εκατομμύρια
παιδιά στον κόσμο είναι θέμα πρωτίστως και κυρίως διακρατικής συνεργασίας. Επομένως την κύρια ευθύνη για τη χρηματοδότηση των
προγραμμάτων της UNICEF οφείλουν να εξακολουθήσουν να την
έχουν τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ, και δη τα οικονομικά ισχυρότερα, εφόσον στους
κόλπους του ιδρύθηκε η διεθνής κυβερνητική αυτή οργάνωση, όπως δηλώνουν τα δύο
πρώτα από τα αρχικά της. Η πολύτιμη συμβολή των κατά τόπους μη κυβερνητικών Επιτροπών,
τα ανθρωπιστικά αισθήματα των πολιτών και η φιλανθρωπία μόνο ρόλο επικουρικό
πιστεύω πως πρέπει να συνεχίσουν να έχουν.
-Είστε μια από τις πλέον
δυναμικές παρουσίες στον χώρο της σύγχρονης ελληνικής λογοτεχνίας για παιδιά
και νέους. Βλέπετε να μπορεί ο λογοτεχνικός λόγος να κάνει τον κόσμο των
παιδιών καλύτερο;
--- Η βοήθεια που μπορεί να προσφέρει στον κόσμο των παιδιών ο
λογοτεχνικός λόγος είναι έμμεση αλλά ουσιαστική. Πρώτα πρώτα μπορεί να βοηθήσει
τους ενηλίκους, με τη «μέθεξη» σε
σχετικά λογοτεχνικά έργα, να κατανοήσουν καλύτερα τα προβλήματα των μη
προνομιούχων παιδιών, ώστε να συμβάλουν όσο μπορούν στην επίλυσή τους. ΄Επειτα
μπορεί να βοηθήσει στην καλλιέργεια πνεύματος αλληλεγγύης και ειρηνικής
συνύπαρξης στα παιδιά-αναγνώστες, ώστε αργότερα να θελήσουν να εργαστούν ως
ενήλικοι για τη βελτίωση του κόσμου γενικά και των συνθηκών που μεγαλώνουν τα
μη προνομιούχα παιδιά ειδικότερα. Αυτός είναι άλλωστε και ο στόχος της Διεθνούς
Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα, της γνωστής ΙΒΒΥ (www.ibby.οrg), για τον οποίο
αγωνίζεται με ποικιλία εξαιρετικών προγραμμάτων και δραστηριοτήτων από το 1953,
μέσω των κατά τόπους Τμημάτων στις 72 χώρες-μέλη της, μεταξύ των οποίων είναι
και το Ελληνικό, δηλαδή ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (www.greekibby.gr),
που λειτουργεί πάνω από 42 χρόνια με προσφορά αποκλειστικά εθελοντικής
εργασίας. Η συμβολή της ΙΒΒΥ στην προσπάθεια για βελτίωση του κόσμου των
παιδιών μέσω των παιδικών βιβλίων πιστεύω ότι είναι ουσιώδης και καθοριστική.
Γι’ αυτό άλλωστε και θεωρώ την πολύωρη εθελοντική εργασία που προσέφερα στο
Ελληνικό Τμήμα της, επί 30 συνεχή χρόνια, ισάξια με το προσωπικό λογοτεχνικό
μου έργο για παιδιά.
-Με πάνω από 60 βιβλία να έχουν
την υπογραφή σας, είστε ένας άνθρωπος που θα έλεγε κανείς πως υπάρχετε, μέσα
από το έργο σας, σε πολλές ελληνικές οικογένειες. Ποια συντροφιά προσφέρει ένας συγγραφέας, σήμερα,
στα μέλη μιας οικογένειας;
--- Η συντροφιά που
προσφέρει ένας λογοτέχνης μέσω των βιβλίων του ξεχωριστά σε κάθε μέλος μιας
οικογένειας είναι η «σιωπηλή κουβέντα» μαζί
του, που, ανάλογα με το θέμα, άλλοτε λειτουργεί ως φυγή από τα καθημερινά
προβλήματα και άλλοτε ως κάθαρση. Και στις δυο περιπτώσεις ασφαλώς ηρεμεί και
ξεκουράζει, πέραν του ότι, εφόσον μιλούμε για λογοτεχνία, συμβάλλει στην
καλλιέργεια της φαντασίας και της ενσυναίσθησης, στην
αυτοεπίγνωση και στην αποδοχή των άλλων. Αν τώρα το ίδιο ή τα ίδια βιβλία
διαβαστούν και από άλλα μέλη - ταυτόχρονα ή όχι - ο συγγραφέας δίνει μια καλή
ευκαιρία για κουβέντα μεταξύ μικρών και μεγάλων πάνω σε θέματα κοινού
ενδιαφέροντος, κάτι που ασφαλώς «ζεσταίνει» τις σχέσεις τους. ΄Η δίνει αφορμή
για συζήτηση πάνω σε ζητήματα που, λόγω του ρυθμού της σύγχρονης ζωής, αλλά συχνότατα
και λόγω της πολύωρης τηλεθέασης, πολλές φορές δε θίγονται, δεν ξεκαθαρίζονται
και συχνά κακοφορμίζουν. Με άλλα λόγια η «συντροφιά» ενός συγγραφέα, μέσω του ή
των βιβλίων του, έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στη διατήρηση, στην
αποκατάσταση ή στη δημιουργία διόδων επικοινωνίας, που οδηγούν στη βελτίωση των
σχέσεων μεταξύ των μελών μιας οικογένειας.
-Ζητήματα διαχρονικά, θέματα
ιστορικά, καταστάσεις σύγχρονες… Διαπροσωπικές σχέσεις, οικογενειακοί δεσμοί,
πολυπολιτισμικές συνυπάρξεις… Όλα αυτά στάθηκαν η βάση των έργων σας. Τελικά σε
ένα παιδί υπάρχει ένα θέμα που ένας ενήλικος δε θα πρέπει να του μιλήσει γι
αυτό;
---
Για όλα τα θέματα θεωρώ πως μπορεί κανείς να μιλήσει στο παιδί, αρκεί ο τρόπος
να είναι κατάλληλος και ανάλογος με τις αντιληπτικές ικανότητες κάθε ηλικίας. Για
παράδειγμα, κατάλληλος τρόπος για να
μιλήσει ένας ενήλικος σ’ ένα μεγάλο παιδί για κοινωνικά θέματα δεν μπορεί να
είναι ο προληπτικός εκφοβισμός ή η δημιουργία κλίματος απαισιοδοξίας,
απελπισίας και αδιεξόδου, όσο δυσχερείς κι αν είναι οι υπάρχουσες κοινωνικές
συνθήκες, εν ονόματι της πληρέστερης πληροφόρησης. Αντίθετα, παράλληλα με την
ορθή ενημέρωση, χρειάζεται καλλιέργεια θετικών συναισθημάτων για τη ζωή, ώστε το
παιδί να αποκτήσει το απαραίτητο θάρρος για την αντιμετώπιση των δυσκολιών της,
τη θέληση για βελτίωση της κοινωνίας και
την πεποίθηση πως κάτι τέτοιο είναι εφικτό. ΄Οπως έχει σοφά ειπωθεί, «το παιδί
έχει ανάγκη την ελπίδα, όσο και το ψωμί». Πολλοί ψυχολόγοι μάλιστα υποστηρίζουν
ότι στο παιδί που δεν μπορεί να φανταστεί το μέλλον του με αισιοδοξία,
αναστέλλονται οι μηχανισμοί ανάπτυξης. Για τους ίδιους λόγους, οι λογοτέχνες
που θέλουν τα έργα τους να απευθύνονται κυρίως στα παιδιά, κατά τη γνώμη μου
δεν έχουν δικαίωμα να τα απελπίζουν με ζοφερές καταλήξεις στα έργα τους, όποιο
κι αν είναι το θέμα. Αντίθετα, οφείλουν να τους δίνουν κουράγιο για το μακρύ
ταξίδι της ζωής, χωρίς φυσικά να ωραιοποιούν καταστάσεις, χωρίς να τους κρύβουν
τις δυσκολίες που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν ή που ήδη αντιμετωπίζουν άλλα
παιδιά. Ένα λογοτέχνημα δίνει την ευκαιρία για μέθεξη και ταύτιση με τους ήρωές
του. ΄Αρα το θεωρώ άδικο κι επικίνδυνο να καταθλίβει και να προκαλεί
αποθάρρυνση σε αναγνώστες που δεν έχουν ακόμη αναπτύξει τους απαραίτητους
μηχανισμούς για να τα βγάζουν πέρα στη ζωή.
-Έχετε γράψει παραμύθια, μικρές
ιστορίες, διηγήματα, μυθιστορήματα… Από όλες αυτές τις λογοτεχνικές φόρμες,
ποια θα ήταν αυτή που θα τολμούσατε να ξεχωρίσετε και να δηλώσετε πως είναι η
πιο αγαπημένη σας;
--- Το πιο αγαπημένο είδος βιβλίου είναι για μένα εκείνο που γράφω κάθε
φορά, είτε είναι παραμύθι, είτε διήγημα, είτε μυθιστόρημα. Δίνομαι ολόψυχα στο εκάστοτε
νέο «παιδί» μου, άρα δεν μου είναι εύκολο να ξεχωρίσω κάποιο είδος.
