Σάββατο 19 Ιανουαρίου 2013

Αλεξάνδρα Πλακωτάρη: Η ποιήτρια για ενηλίκους που αγάπησε τη λογοτεχνία για παιδιά


Αν ήμουν ζωγράφος και μου ζητούσαν να αποτυπώσω σε πίνακα την αρχοντιά, την ευγένεια, και τη λεπτότητα προσωποποιημένες, σίγουρα τη μορφή της Αλεξάνδρας Πλακωτάρη θα ζωγράφιζα. Στην ώριμή της ηλικία θα την απεικόνιζα, αφού τότε τη γνώρισα από κοντά – ως τότε την ήξερα μόνο από τις εξαίρετες μεταφράσεις της και τα θαυμάσια ποιήματά της, που τα είχα διαβάσει στις συλλογές  Εσίγησε ο Αυλός (1952) Μεσολόγγι (1958), Πηνελόπη (1962), Του Ανθρώπου και της γης του (1966), Στο πέτρινο αργαλειό (1972) κ.ά.
Η γνωριμία μας έγινε τις παραμονές του 15ου Διεθνούς Συνεδρίου Παιδικής Λογοτεχνίας της ΙΒΒΥ που διοργανώθηκε στην Αθήνα το Σεπτέμβρη του 1976 (www.literature.at/viewer.alo?objid=14837&page=1&viewmode=fullscreen).

Σε σύναξη πολύβουη, πολυπρόσωπη και πολυεθνική η στοχαστική, σεμνή της παρουσία, μολονότι αθόρυβη, ξεχώριζε εντυπωσιακά. Η ευθυτενής, ψηλή της κορμοστασιά, τα λευκά μαλλιά, η γλυκιά ομιλία με μαγνήτισαν. Και από τότε, παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας που μας χώριζε, άρχισε μια τρυφερή φιλία.
    Δύο χρόνια αργότερα, το 1978, ταξιδέψαμε οι δυο μας στο παραμυθένιο Würzburg της Γερμανίας, για να παρακολουθήσουμε το επόμενο συνέδριο της ΙΒΒΥ. (www.literature.at/viewer.alo?objid=14838&page=1&viewmode=fullscreen). ΄Ηταν η πρώτη φορά που έπαιρνα μέρος σε διεθνές συνέδριο παιδικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό και η συντροφιά της, πέρα από εξαιρετικά ευχάριστη, ήταν και ιδιαίτερα πολύτιμη. Οι γνώσεις και η σοφία της μου στάθηκαν από τότε εξαίρετος οδηγός.
 Ακολούθησαν τα ταξίδια μας στην Πράγα το 1980, για το 17ο Συνέδριο της ΙΒΒΥ (www.literature.at/viewer.alo?objid=14825&page=1&viewmode=fullscreen) και στο Κέιμπριτζ το 1982, για το επόμενο (www.literature.at/viewer.alobjid=14826&page=1&viewmode=fullscreen).
        Αλησμόνητες κι αυτές οι εμπειρίες μου από τη μαθητεία κοντά της. Μαθητεία ηρεμίας αλλά και θάρρους, σεμνής παρουσίας αλλά δυναμικής παρέμβασης όταν ήταν απαραίτητο, μεταφοράς του πνεύματος της χώρας μας αλλά και σεβασμού στα όσα κόμιζαν οι άλλοι. Η πείρα που είχε αποκτήσει υπηρετώντας από χρόνια την Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία στάθηκε για μένα οδοδείκτης. Πριν από το Würzburg, είχε πάρει μέρος στα συνέδρια  στη Λισσαβόνα, στην Μπρατισλάβα, στη Νίκαια και στη Ζυρίχη. Η καλλιέργεια και η γλωσσομάθειά της – μιλούσε γαλλικά, γερμανικά και αγγλικά – της είχαν επιτρέψει μια ευχερέστατη και εποικοδομητική επικοινωνία με τους ανθρώπους από άλλες χώρες που ενδιαφέρονταν για το ίδιο αντικείμενο. Γι’ αυτό και δύο φορές είχε εκλεγεί και επί δύο συνεχείς θητείες είχε υπηρετήσει ως μέλος της κριτικής επιτροπής για το διεθνές βραβείο ΄Αντερσεν.
      Η έγνοια της Αλεξάνδρας Πλακωτάρη για την ανάπτυξη της παιδικής λογοτεχνίας και τη διάδοση του παιδικού βιβλίου στον τόπο μας ξεκίνησε το 1957, όταν εντάχτηκε στην άτυπη ομάδα  «Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά»[2]. Η δυναμική της δράση ωστόσο άρχισε το 1963, όταν με την Ξένη Κερασιώτη, τη Ρένα Καρθαίου και τη Μελισσάνθη αποφάσισαν να ιδρύσουν επίσημο σωματείο πια με βασική επιδίωξη να ενώσει όλους όσοι ενδιαφέρονται για τα διαβάσματα των παιδιών. Αργότερα, όταν το σωματείο αυτό – το πρώτο με επίσημη αναγνώριση από τις δικαστικές αρχές της Πολιτείας στον τομέα της παιδικής λογοτεχνίας – πήρε σάρκα και οστά, με την ονομασία Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (www.greekibby.gr), με τη μεσολάβηση της ΄Αλκης Γουλιμή απέκτησε την ιδιότητα του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (www.ibby.org).
     Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη έγινε Αντιπρόεδρος. Μετέσχε κάθε χρόνο στην κριτική επιτροπή για τα ετήσια βραβεία του Κύκλου και πάντα η γνώμη της έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο στις αποφάσεις. Η ευαισθησία και οι γνώσεις της τής έδιναν τη δυνατότητα να έχει ευθύβολη και έγκυρη κρίση, μολονότι η ίδια δεν είχε γράψει για παιδιά. Ωστόσο, ξεφυλλίζοντας κανείς τις ποιητικές της συλλογές, βρίσκει στίχους που όχι μόνο αναφέρονται στα παιδιά αλλά θα μπορούσαν θαυμάσια να περιλαμβάνονται σε αναγνώσματα γι’ αυτά. Δίνω εδώ ένα δείγμα παρμένο από την ποιητική της συλλογή Χαρμολύπη (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1978):

΄Ενα παιδί μου ζήταγε τον ουρανό

΄Ενα παιδί μου ζήταγε τον ουρανό.
 ποιον ουρανό να του ’δινα, ποιον ουρανό;
Την ώρα εκείνη ο ήλιος πια βασίλευε
τεράστια σφαίρα φωτεινή
κι ας είχε δώσει όλο το αίμα του
στη γη και στον ωκεανό.

 Περίμενε, είπα, σε λίγο το μισοφέγγαρο θα βγει,
κούνια χρυσή στον ουρανό, μ’ ένα φορτίο όνειρα.
Και τι είναι τα όνειρα, ζητούσε να του πω.
Είναι τα παραμύθια, ένα φορτίο ανάλαφρο
που θα σε νανουρίσει για ν’ ανεβείς στον ουρανό.
Κι από κει πάνω πώς θα κατεβώ;
Με το ραβδί το μαγικό
μ’ ένα άνθι της μολόχας στην κορφή,
μ’ αυτό τη γη θ’ αγγίξεις, μόλις ξυπνήσεις.

Δώσ’ μου το παραμύθι αυτό, είπε ανυπόμονα
κι άπλωσε το χεράκι του να δείξει
το μακρινό βουνό που ψήλωνε, όλο ψήλωνε
απ’ το βαθύ του κύμα, πελώρια κούνια σκοτεινή
μ’ ένα φορτίο δέντρα σκιερά, φαντάσματα και θρύλους
και πέτρωνε όπως πήγαινε αρμενίζοντας στον ουρανό.

 Κι ένα ακόμα:
Η Λίνα

Η μικρή Λίνα
ντυμένη στο μακρύ της νυχτικό
χύθηκε στο παραθύρι
με το φεγγάρι να μιλήσει,
προσπάθησε να το παρηγορήσει
που φεύγαν τα μαλλιά του στο νερό.

΄Αξαφνα κάτι σκέφτηκε
κι έτρεξε για το ψαλίδι.
Θα σου χαρίσω τις κοτσίδες μου, είπε.
Είναι μια λύση.

     Ως Αντιπρόεδρος του Κύκλου πρόσφερε τις υπηρεσίες της ως το 1984, οπότε και αποχώρησε από  την ενεργό δράση, χωρίς ωστόσο να πάψει να ενδιαφέρεται ζωηρά για τον Κύκλο και την παιδική λογοτεχνία. Για την αποχώρησή της, η Ρένα Καρθαίου, που τη διαδέχτηκε τότε στην Αντιπροεδρία του Κύκλου, έγραψε στο Δελτίο του Κύκλου του 1985:


Ρένα Καρθαίου
     «Είκοσι επτά ολόκληρα χρόνια η ποιήτρια Αλεξάνδρα Πλακωτάρη υπηρέτησε ακούραστα και πιστά την υπόθεση που λέγεται “παιδικό βιβλίο”. Στην αρχή δούλεψε στην Επιτροπή της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, στην προσπάθεια που έκανε για ν’ ανοίξει ο δύσβατος δρόμος προς την παιδική λογοτεχνία, ύστερα εξακολούθησε να αγωνίζεται σαν μέλος της Επιτροπής του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ώσπου στο τέλος έφτασε, σαν διακεκριμένο μέλος, να λάβει μέρος στη Διεθνή Κριτική Επιτροπή της ΙΒΒΥ... Ταξίδεψε πάντοτε με έξοδα δικά της, σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, για να υποστηρίξει τα ελληνικά βιβλία για παιδιά και τα ελληνικά πνευματικά συμφέροντα. Διάβασε όγκους βιβλίων, μετάφρασε στα αγγλικά εκατοντάδες γράμματα του Κύκλου και ανεβοκατέβηκε σκάλες και σκάλες αναζητώντας πηγές κατάλληλες για την προκοπή του Σωματείου.


Το Δ.Σ. του Κύκλου 1980. Από δεξιά: Βίτω Αγγελοπούλου, Ξένη Κερασιώτη, Κ.Π. Δεμερτζής, Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Λότη Πέτροβιτς.
     Η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη τώρα αποσύρθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο του Κύκλου όχι γιατί κουράστηκε αλλά γιατί θέλησε να παραχωρήσει τη θέση της σε κανένα νεότερο από τα μέλη του. Η καρδιά της όμως δεν έπαψε να χτυπάει για τον Κύκλο, που τον προίκισε με την καλοσύνη, την ευπρέπεια και την τιμιότητά της.
     Η ποιήτρια θα βρει περισσότερο χρόνο να αφιερώσει στο εξαίρετο έργο της. Θα μας προσφέρει καινούρια ποιήματα, γραμμένα στη στιβαρή δημοτική μας γλώσσα. ΄Ολοι ευχόμαστε ολόψυχα να χαρούμε πολλά πολλά χρόνια ακόμα τη μαμά, τη γιαγιά, τη δισγιαγιά Πλακωτάρη, που κρύβει μέσα της την καρδιά ενός μικρού παιδιού, την καρδιά μιας αιώνιας και αδιόρθωτης εγγονής. Ο Κύκλος εκφράζει την ευγνωμοσύνη, το σεβασμό και τη βαθιά αγάπη του στην ξεχωριστή ποιήτρια, στον ξεχωριστό άνθρωπο, στο ξεχωριστό μέλος του».
     Ο Κύκλος, βέβαια, δεν αρκέστηκε στο τρυφερό και ποιητικό εκείνο «ευχαριστώ» της Ρένας Καρθαίου. Το 1990, με ομόφωνη απόφαση του τότε διοικητικού του συμβουλίου, της απένειμε το Βραβείο ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ, που δεν είναι χρηματικό αλλά μονάχα «κότινος», κι επιβραβεύει την προσφορά όσων με τις δραστηριότητές τους συνέβαλαν στην προώθηση του ελληνικού παιδικού βιβλίου. Στην τελετή εκείνης της απονομής, η τότε Αντιπρόεδρος του Κύκλου, κ. Βίτω Αγγελοπούλου, είπε μεταξύ άλλων:

Β. Αγγελοπούλου
  «Η κυρία Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, η γνωστή ποιήτρια, που το έργο της έχει τη γενική αναγνώριση, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1907, όπου και τελείωσε τις γυμνασιακές της σπουδές, φοιτώντας στην περίφημη Ροβέρτειο Σχολή, το Αμερικανικό Κολέγιο της πόλης. ΄Εκανε φιλολογικές σπουδές στη Γερμανία και στο Παρίσι, και ειδικεύτηκε στην Αγγλική Λογοτεχνία. Στη Γερμανία μπήκε γρήγορα στον κύκλο αξιόλογων Ελλήνων πνευματικών ανθρώπων, όπως ο γνωστός μουσικολόγος Μίνως Δούνιας κι ο ζωγράφος Κώστας Πλακωτάρης, που έμελλε να γίνει ο σύντροφος της ζωής της. ΄Οταν ήρθε στην Αθήνα μετά τις σπουδές της, έγινε αμέσως δεκτή από τον πνευματικό κόσμο της εποχής. Χαρακτηριστικό της αναγνώρισής της είναι ότι στο γάμος της με τον Πλακωτάρη είχε για κουμπάρους δώδεκα λογοτέχνες. Η πρώτη της ποιητική συλλογή, με τον τίτλο «Λυρισμοί», κυκλοφόρησε το 1939. ΄Εκτοτε δεν έπαυσε να γράφει. Ως τώρα έχει εκδώσει 10 ποιητικές συλλογές κι έναν τόμο με μελετήματα για την Αγγλική λογοτεχνία. Η ποίησή της χαρακτηρίζεται από ευαισθησία και πάθος, λυρισμό και μουσικότητα, κι από τη λατρεία, όπως λέει ο ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος, για κάθε τι το ελληνικό. Το ελληνικό μέσα στην παράδοση και μέσα στη φύση».
     Η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη έφυγε για πάντα από κοντά μας στις 23 Ιουνίου 1993, αφήνοντάς μας την ανάμνηση μιας σπάνιας πνευματικής φυσιογνωμίας. Ο κόσμος της παιδικής λογοτεχνίας θα θυμάται πάντα με αγάπη κι ευγνωμοσύνη την ευγενική μορφή και την πολύτιμη προσφορά της.

[1] Aπό το βιβλίο μου Ο δάσκαλος, ο «στρατηγός» και η ποιήτρια. (Αθήνα 2001)
[2] Η ΓΛΣ έγινε σωματείο το 1990 με την απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών 3335.
Πληοροφορίες για την Αλεξάνδρα Πλακωτάρη και εδώ : http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=43960:plakvtarh_alejandra

Τετάρτη 9 Ιανουαρίου 2013

Ξένη Κερασιώτη - Ο σεμνός «στρατηγός»


Μιλώντας κανείς για την προσφορά κάποιου συγγραφέα σ’ έναν από τους τομείς της λογοτεχνίας, συνήθως αναφέρεται στα γραπτά του, στα βιβλία του, στο λογοτεχνικό του έργο. Η προσφορά της Ξένης Κερασιώτη στην παιδική λογοτεχνία ωστόσο δεν περιορίζεται μόνο στα όσα έγραψε. Μολονότι σημαντικά τα πέντε βιβλία της για παιδιά, αποτελούν μέρος μόνο της όλης προσφοράς της στον κλάδο, έναν κλάδο όπου χρειάστηκε πολύς κόπος, μεγάλη επιμονή και ανεξάντλητη υπομονή, για να προστατευτεί από την άδικη μεταχείριση που συχνά του επεφύλασσαν πολλοί αρμόδιοι ή κατέχοντες κάποια επίσημη θέση, μη γνωρίζοντας ή μη αναγνωρίζοντας την τεράστια σημασία του.

       Η Ξένη Κερασιώτη είχε από καιρό την κατάλληλη αρματωσιά για τούτο τον αγώνα. Οι σπουδές της στο Διδασκαλείο του Κεντρικού Παρθεναγωγείου της Κωνσταντινούπολης και στο Κολλέγιο Καλογραιών στο Γαλάτσι της Ρουμανίας, όπου μελέτησε τη γαλλική και την αγγλική φιλολογία, την είχαν κάνει ν' αγαπήσει ό,τι αναφέρεται στην τέχνη του λόγου από τη μια και στα παιδιά από την άλλη. 'Έτσι, όταν ήρθε ο καιρός, αφοσιώθηκε στην ανάπτυξη της παιδικής λογοτεχνίας στην Ελλάδα και στην προσπάθεια για την εδραίωση της αξίας της στη συνείδηση του κοινού - ιδιαίτερα των εκπαιδευτικών και των γονέων.
       'Ένας τέτοιος ευγενικός αγώνας δεν ανήκει βέβαια στις κραυγαλέες ενέργειες τις εύκολα ορατές. Δύσκολα αναγνωρίζεται σε όλη του την έκταση και σπάνια γίνεται ευρύτερα γνωστός, ιδίως όταν το πρόσωπο που ανιδιοτελώς προσφέρει και αγωνίζεται, είναι σεμνό κι αθόρυβο και χαμηλόφωνο. Συνήθως τον αντιλαμβάνονται μόνον όσοι τυχαίνει να εργάζονται κοντά του. Κοντά στην Ξένη Κερασιώτη είχα την τύχη να εργαστώ εθελοντικά για κάμποσα χρόνια. Τούτη την εμπειρία μου λοιπόν θα ήθελα να καταθέσω.
     Τη γνώρισα κάπως αργά, στα μέσα της δεκαετίας του 1970. Κατακαλόκαιρο ήταν, θυμούμαι, όταν ανέβηκα για πρώτη φορά τα λίγα σκαλιά που οδηγούν σ' εκείνο "το μικρό - το μέγα" γραφειάκι του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (www.greekibby.gr ) - δηλαδή του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (www.ibby.org ) - στον ημιώροφο, στην οδό Ζαλόγγου 7. Μου είχαν πει ότι Γενική Γραμματέας ήταν η Ξένη Κερασιώτη. Δεν είχε τύχει ως τότε να τη γνωρίσω, ούτε ήξερα αν θα ήταν η ίδια εκεί. Μπήκα στο χαμηλοτάβανο γραφείο κι αντίκρισα μια γυναικεία μορφή με ψαρά μαλλιά και φεγγερά γκρίζα μάτια.
     «H κυρία Κερασιώτη;» ρώτησα.
     «'Όχι, η ίδια δεν είναι εδώ αυτή τη στιγμή» μου αποκρίθηκε η κυρία που έβλεπα. «Είμαι η Ρένα Καρθαίου (2). Τι θα θέλατε;»
      Είπα πως ήθελα να γίνω μέλος του Κύκλου κι αρχίσαμε να μιλούμε εγκάρδια. Το κουδούνισμα του τηλεφώνου έκοψε την κουβέντα μας.
      «Καλημέρα, Πρόεδρέ μου!» απάντησε στο ακουστικό η Καρθαίου. «'Όχι, ο στρατηγός δεν είναι δω, αλλά τον περιμένουμε... Ναι, θα σας πάρει αμέσως. Πρέπει να φροντίσει και την εγγραφή ενός καινούριου μέλους που μας ήρθε μόλις τώρα...»
     Και το τηλέφωνο έκλεισε.
     Την κοίταξα με απορία. Έναν άντρα μόνο μου είχαν πει πως είχε το Διοικητικό Συμβούλιο - τον Πρόεδρο, τον Κωνσταντίνο Δεμερτζή (3). Για άλλον, και μάλιστα στρατιωτικό, δεν είχα ακούσει...
      Δε χρειάστηκαν εξηγήσεις. Την ίδια στιγμή, με αργά βήματα, ήρεμα, αθόρυβα σχεδόν, πέρασε τη μισάνοιχτη πόρτα κι έφτασε ως εμάς μία ακόμα γυναικεία μορφή.
     "Νά ο στρατηγός μας!" είπε η Ρένα Καρθαίου. "Η κυρία Ξένη Κερασιώτη, η Γενική Γραμματέας".
     'Εβλεπα μια γυναίκα μικρού αναστήματος, με κάπως βαρύ σώμα, καλόκαρδο χαμόγελο και μεγάλα σκούρα μάτια. Τη μάνα μου μού θύμισε - η προσωνυμία "στρατηγός" μου φάνηκε ολότελα ανεξήγητη. Την κατάλαβα όμως πέρα για πέρα το φθινόπωρο του 1976.
Στο 15ο Συνέδριο της ΙΒΒΥ
στην Αθήνα, 1976. Από αριστερά:
Ξένη Κερασιώτη, Πέτρος Χάρης,
Κ.Π. Δεμερτζής
Από μήνες πριν, ο "στρατηγός" είχε αναλάβει το γενικό πρόσταγμα για τις ετοιμασίες του 15ου Συνεδρίου της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα - της IΒΒΥ, όπως είναι πια γνωστή. Και το Σεπτέμβρη εκείνον έγινε με ελάχιστα οικονομικά μέσα μα με ατελεύτητες προσπάθειες και σκληρή εθελοντική δουλειά, ένα λαμπρό διεθνές συνέδριο, που την επιτυχία του ακόμα τη θυμούνται οι φίλοι της IΒΒΥ και ο απόηχός του ακόμα επηρεάζει την πορεία της παιδικής μας λογοτεχνίας.
     Στο κλείσιμο του συνεδρίου, όρθιοι οι σύνεδροι ζητούσαν με παρατεταμένο χειροκρότημα ν' ανέβει στο βήμα ο αφανής ήρωας εκείνης της επιτυχίας: η προσωπικότητα που με την τέλεια οργάνωση είχε καταφέρει να καθηλώσει στο αμφιθέατρο της Παντείου περισσότερους από τριακόσιους ανθρώπους για μια ολόκληρη εβδομάδα, ενώ έξω έλουζε την Αττική μια λαμπερή φθινοπωρινή λιακάδα ιδιαίτερα προκλητική για όσους μόνιμα στερούνται τον ήλιο - και πλήθος ήταν στην αίθουσα οι στερημένοι από ήλιο αλλοδαποί! 
     «Ξέ-νη! Ξέ-νη!» φώναζαν μερικοί ρυθμικά.
     Και ο "στρατηγός", που μόνο ύφος στρατηγού δεν είχε, ανέβηκε στο βήμα το ίδιο ήρεμα, το ίδιο αθόρυβα, το ίδιο γελαστά, όπως είχε μπει στο γραφειάκι του Κύκλου εκείνη την πρώτη μέρα που τη γνώρισα. Κι ευχαρίστησε για το χειροκρότημα μ' ένα νεύμα σεμνό.
      Σχεδόν δυο χρόνια αργότερα, ο "στρατηγός" επέμενε να περιλάβει τ' όνομά μου στο ψηφοδέλτιο για τις αρχαιρεσίες του 1978. Δίσταζα, έχοντας δυο μικρά παιδιά, πολύωρη επαγγελματική απασχόληση και αγιάτρευτο μεράκι για γράψιμο. 'Ένιωθα και λίγο άβολα στη σκέψη πως θα είχα την τιμή να συνεργαστώ με τόσο σημαντικές προσωπικότητες στο χώρο της Παιδικής Λογοτεχνίας, με ανθρώπους πραγματικά πεπειραμένους και πολύ μεγαλύτερούς μου. Μα ο "στρατηγός" ήξερε να κερδίζει πάντα τη μάχη. Επιστράτευσε λοιπόν τον Πρόεδρο. Και ο πράος, "βελούδινος" Δεμερτζής ήξερε να πείθει.
Το Δ.Σ. του Κύκλου. Από δεξιά: Βίτω Αγγελοπούλου, Ξένη Κερασιώτη, Κ.Π. Δεμερτζής, Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Λότη Πέτροβιτς - Στη γιορτή για την Παγκόσμια Ημέρα Παιδικού Βιβλίου - 2.4.1981

Οι αρχαιρεσίες γίνονταν τότε στο γραφειάκι του Κύκλου -τόσα ήταν τα μέλη, που χωρούσαν εκεί, όρθια έστω, για τη Γενική Συνέλευση! Τα μέλη συμφώνησαν με την ιδέα του "στρατηγού". 'Έτσι βρέθηκα στο Διοικητικό Συμβούλιο του Κύκλου. Κι έτσι άρχισα ξανά μια διαδρομή που με γύριζε στα παιδικά μου χρόνια. 'Ήταν το πέρασμα από την οδό Ζαλόγγου, απ' όπου περνούσα μικρή δυο φορές την ημέρα για δώδεκα ολόκληρα χρόνια, πηγαίνοντας και γυρίζοντας από το σχολείο μου, την Ιόνιο Σχολή της οδού Ακαδημίας, στο σπίτι μου στην οδό Εμμανουήλ Μπενάκη 67. Η Ζαλόγγου ήταν το αγαπημένο μου δρομάκι. Σα να είχα προαίσθηση ότι εκεί, στο δρομάκι εκείνο, θα βρισκόταν αργότερα ένα μικρό γραφείο, όπου θα συναντούσα μερικές από τις πιο φωτεινές προσωπικότητες της Παιδικής μας Λογοτεχνίας, ένα δωματιάκι που θα με "παγίδευε" για κάμποσα χρόνια.
         Συχνά, λοιπόν, άρχισα πάλι να περπατώ στη Ζαλόγγου. Και σταματούσα τώρα στον αριθμό 7. Τις πιο πολλές φορές, μια και το γραφείο δεν είχε θέρμανση, μαζευόμασταν για τις συνεδριάσεις του Συμβουλίου στον τέταρτο όροφο, στο διαμέρισμα της Ξένης Κερασιώτη. Κι εκεί, στο "στρατηγείο" του "στρατηγού" περνούσαμε κάτι αξέχαστα απογεύματα, μέσα σε μια εγκάρδια, "αγαπητική" ατμόσφαιρα, που δεν την χαλούσαν ποτέ οι ζωηρές συζητήσεις και οι συχνές διχογνωμίες. 'Ήταν απογεύματα όλο ζεστασιά, πασπαλισμένα με το πηγαίο χιούμορ της Καρθαίου, την άφατη πραότητα του Δεμερτζή, την ανεπανάληπτη ευγένεια της Πλακωτάρη (4), τη δημιουργική ανησυχία της Αγγελοπούλου(5). Και, φυσικά, με τη γλυκύτητα της Κερασιώτη, που τη συμπλήρωνε η μαγευτική μυρωδιά του πάντα φρεσκοκομμένου και σοφά ψημένου βυζαντινού καφέ που ετοίμαζε ως γνήσια Πολίτισσα.

Ξένη Κερασιώτη και Κώστας
Ασημακόπουλος
       Δεν πέρασε πολύς καιρός από την πρώτη φορά που ήπια τον καφέ της Ξένης Κερασιώτη, και η μοσχοβολιά του είχα την αίσθηση ότι άγγιζε την όσφρησή μου μόλις περνούσα την εξώπορτα της πολυκατοικίας στη Ζαλόγγου 7, είχαμε δεν είχαμε συμβούλιο. Από τότε και ως τώρα ακόμα, όταν περνώ την εξώπορτα εκείνη, όσο "νέφος", όσο καυσαέριο κι αν έχει το κέντρο της Αθήνας, εμένα μου μυρίζει καφές. Ο καφές του "στρατηγού". Και νιώθω μια παράξενη ζεστασιά. Τη ζεστασιά του "στρατηγείου" του.
        Ατελείωτες όμως ήταν οι ώρες που περνούσε η Ξένη Κερασιώτη κάτω, στο γραφειάκι της οδού Ζαλόγγου, για να επικοινωνήσει με την IΒΒΥ και με τα Τμήματά της, να συμβουλεύσει τα μέλη του Κύκλου, να εμψυχώσει όσους έδειχναν να έχουν ταλέντο και θέληση ν' ασχοληθούν με τη λογοτεχνία για παιδιά. Παράλληλα, έπρεπε το έργο της IΒΒΥ και του Κύκλου αλλά και οι δυνατότητες της Ελληνικής παιδικής λογοτεχνίας να γίνουν γνωστά στο πλατύ κοινό. Ραδιοφωνικές εκπομπές, ομιλίες, εκτύπωση ενημερωτικού υλικού και παροχή πληροφοριών σε κάθε ενδιαφερόμενο γέμιζαν τις ώρες της κι εκείνες των συνεργατών της.
         'Όμως οι πληροφορίες και οι ομιλίες δεν αρκούσαν. 'Έπρεπε τα παιδιά να έρχονται σ' επαφή με τα βιβλία. Και την εποχή εκείνη υπήρχαν ακόμα περιοχές της Ελλάδας όπου παιδικό βιβλίο δεν είχε φτάσει ποτέ. Οργανώθηκε έτσι μια κινητή έκθεση με χίλια σχεδόν παιδικά βιβλία που ταξίδευε συχνά σε χωριά και μικρές πόλεις. Μια σειρά κιβώτια πήγαιναν κι έρχονταν περνώντας από το γραφείο, όπου έπρεπε ν' αδειάσουν για να ελεγχθούν, ν' ανανεωθεί το εκθεσιακό υλικό, και να ξαναγεμίσουν για να ξαναφύγουν. Δίπλα στ' άλλα, δηλαδή, απαιτούσε και... χειρωνακτική δουλειά ο αγώνας! Και η Ξένη Κερασιώτη δε δίσταζε καθόλου ως και αυτήν ακόμα να προσφέρει.
          Μα το πιο επίπονο, το πιο επαχθές ίσως απ’ όλα ήταν η προσπάθεια να βρεθούν τ’ απαιτούμενα χρήματα για τούτες τις δραστηριότητες. Σκάλες και σκάλες ανεβοκατέβηκε ο "στρατηγός", αρμόδιους και αρμόδιους επισκέφτηκε, υπουργούς και υπουργούς παρακάλεσε... Το αποτέλεσμα πενιχρό, αλλά το μεράκι  της Ξένης Κερασιώτη μεγάλο, το πείσμα πολύ. Κι όλα γίνονταν τελικά, έστω και με τα λίγα, τα ελάχιστα οικονομικά μέσα. Με ορμητήριο πάντα το απίστευτα μικρό γραφειάκι στην οδό Ζαλόγγου, ή το “στρατηγείο” της, στον τέταρτο όροφο.
          Στο "στρατηγείο" εκείνο πάψαμε ν' ανεβαίνουμε καθώς μπήκε το 1984. Η αρρώστια του συζύγου της και η φροντίδα του την απορροφούσε πια ολοκληρωτικά. Και ύστερα από δέκα τέσσερα ολόκληρα χρόνια σκληρής δουλειάς και αφοσίωσης στους σκοπούς του Κύκλου, η Ξένη Κερασιώτη παραιτήθηκε από μέλος του Συμβουλίου. Γράφοντας για την προσφορά της, ο μακαριστός μας Πρόεδρος Κώστας Δεμερτζής σημείωνε στο τέλος και τούτα στο Δελτίο του Κύκλου της επόμενης χρονιάς:
        «Και τώρα δε μένει παρά, ευχαριστώντας την για όσα έκανε για τον Κύκλο, να ευχηθώ να την καμαρώνουμε πάντα κοντά μας, συμπαραστάτη και βοηθό και πάντοτε παρούσα στις προσπάθειες που κάνει ο Κύκλος στο χώρο της λογοτεχνίας για τα παιδιά».
        Κι έτσι έγινε πραγματικά. Η παρουσία της ήταν πάντα αισθητή στο γραφείο, κι ας κατέβαινε όλο και σπανιότερα να δει πώς πηγαίνουμε.
        Η τελευταία φορά που την είδα ήταν το φθινόπωρο του 1991 σε μια σύναξη της Εθνικής Εταιρίας των Ελλήνων Λογοτεχνών, στα γραφεία, στην οδό Ιπποκράτους 61. Και τότε διαπίστωσα με θλίψη βαθιά πως είχε αρχίσει να δυσκολεύεται στην επικοινωνία. 'Ήταν όμως γελαστή! Φαινόταν ευχαριστημένη, ικανοποιημένη.
         Και πώς να μην ήταν; Η ζωή, για όσα πρόσφερε, την είχε ανταμείψει με στοργικά παιδιά, λαμπρά εγγόνια, ένα τρυφερό δισέγγονο και πλήθος φίλους. Δίκαια έπρεπε να νιώθει ευτυχής κι ας τη βάραιναν πια τα χρόνια.
         'Ώσπου στις 14 Μαρτίου του 1993, ο "στρατηγός" έχασε την τελευταία μάχη - τη μάχη με το θάνατο. Ανώδυνα, όμως, ανεπαίσχυντα, ειρηνικά ήταν τα τέλη που της επέτρεψε να έχει ο Πανάγαθος, αφού όλα στη ζωή της τα είχε επιτελέσει "καλά λίαν".
         "Καλή λίαν" και η ανάμνηση που άφησε σε όλους μας. Μια ανάμνηση ηδύτατη, γιατί πέρα από τη φυσική της γλυκύτητα ενέπνεε με την ηρεμία της και μια σιγουριά ότι σιγά σιγά όλες τις δυσκολίες μπορεί να τις ξεπεράσει ο κόσμος των παιδικών βιβλίων και πολλά ακόμη να πετύχει. Σιγουριά, γιατί δέκα τέσσερα ολόκληρα χρόνια ήταν ο στυλοβάτης του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ένθερμος υποστηρικτής της παιδικής λογοτεχνίας και άοκνος εργάτης για την πρόοδό της. 'Έχοντας βάλει σε δεύτερη μοίρα τις προσωπικές της φιλοδοξίες και τις συγγραφικές της επιδιώξεις, ήταν πάντα εκεί για την ανάπτυξη του κλάδου, τη λειτουργία του Κύκλου και την προκοπή των ομοτέχνων της. Εκεί, ακόμα και για να διαφωνήσει κανείς μαζί της - και τι πιο γόνιμο από τις διαφορετικές απόψεις σ’ ένα χώρο;
         Για τα όσα πρόσφερε η Ξένη Κερασιώτη, ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου την τίμησε με το βραβείο ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ το 1989. Το Ελληνικό Τμήμα της IΒΒΥ πορευόταν κιόλας πέντε χρόνια χωρίς το "στρατηγό" μα η αίσθηση της παρουσία του δεν είχε λείψει στιγμή από το μικρό γραφείο.
        Η Τατιάνα Σταύρου (6) συνήθιζε να λέει:
       «Είναι λάθος, είναι ψευδές το “ουδείς αναντικατάστατος”. Αντίθετα! Ουδείς αντικαθίσταται!»
     'Έτσι έγινε και με την Ξένη Κερασιώτη. 'Άλλοι ανέλαβαν το έργο της μα ουδείς την αντικατέστησε. Η παιδική λογοτεχνία βέβαια εξακολούθησε ν' ανθίζει και ο Κύκλος, που στάθηκε ο φιλόπονος κηπουρός για τούτη την ανθοφορία, συνέχισε την πορεία του με επιτεύγματα μεγαλύτερα ή μικρότερα, με λάθη μεγαλύτερα ή μικρότερα, με αίγλη μεγαλύτερη ή μικρότερη. Μα δε θα ξαναείναι ποτέ εκείνος ο μικρός ζεστός Κύκλος που έστησε η Κερασιώτη, με τη βοήθεια όλων των άλλων, και κυρίως του Κωνσταντίνου Δεμερτζή, της Αλεξάνδρας Πλακωτάρη, της Ρένας Καρθαίου, της Βίτως Αγγελοπούλου.
        Τίποτα δε θα σβήσει το πέρασμά της από κει. 'Όποιος κι αν αναλάβει τις τύχες του Κύκλου, θα τη νιώθει πάντα δίπλα του. Θα του τη θυμίζει ο γραφικός της χαρακτήρας σε χαρτιά και σημειώματα που βρίσκονται στο αρχείο, μαζί με τα εκατοντάδες έγγραφα που έχουν την υπογραφή της και καθρεφτίζουν το προσωπικό της ύφος. Θα τη συναντά στην ιστορία του Κύκλου, που εκείνη φρόντισε για τα γερά του θεμέλια. Και φυσικά θα είναι πάντα παρούσα με τα βιβλία της για παιδιά που φυλάγονται στη βιβλιοθήκη του Κύκλου: Χριστουγεννιάτικα Διηγήματα (1958), Νύχτα σαν παραμύθι (θεατρικό, 1959), Η Σφηκοφωλιά (θεατρικό, 1969), Η τύχη κρυμμένη σ’ ένα καλαμάκι (μυθιστόρημα, 1970), Πετάμε στην Ονειροχώρα (μικρές ιστορίες, 1979).
        Η Ξένη Κερασιώτη ήταν αναμφισβήτητα ένας από τους αφοσιωμένους εκείνους πνευματικούς εργάτες που εδραίωσαν στον τόπο μας την Παιδική Λογοτεχνία. Θα μείνει αναντικατάστατη και θα τη νιώθουμε δίπλα μας κάθε φορά που θα προσπαθούμε για κάτι καλό γύρω από τα παιδιά και τα βιβλία. Την αίσθηση της παρουσίας της θα την έχουμε πάντοτε ανάγκη.        
 
_____________
(1) Από την ομιλία μου στο πνευματικό μνημόσυνο που οργάνωσε ο Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για την Ξένη Κερασιώτη και την Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, στην αίθουσα του «Συλλόγου προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων», στις 24 Νοεμβρίου 1993. Περιέχεται στο βιβλίο μου "Ο Δάσκαλος, ο ΄στρατηγός και η ποιήτρια"  (Αθήνα 2001)