Αλεξάνδρα Πλακωτάρη: Η ποιήτρια για ενηλίκους που αγάπησε τη λογοτεχνία για παιδιά

Αν ήμουν ζωγράφος και μου ζητούσαν να αποτυπώσω σε πίνακα την αρχοντιά, την ευγένεια, και τη λεπτότητα προσωποποιημένες, σίγουρα τη μορφή της Αλεξάνδρας Πλακωτάρη θα ζωγράφιζα. Στην ώριμή της ηλικία θα την απεικόνιζα, αφού τότε τη γνώρισα από κοντά – ως τότε την ήξερα μόνο από τις εξαίρετες μεταφράσεις της και τα θαυμάσια ποιήματά της, που τα είχα διαβάσει στις συλλογές  Εσίγησε ο Αυλός (1952) Μεσολόγγι (1958), Πηνελόπη (1962), Του Ανθρώπου και της γης του (1966), Στο πέτρινο αργαλειό (1972) κ.ά.

Η γνωριμία μας έγινε τις παραμονές του 15ου Διεθνούς Συνεδρίου Παιδικής Λογοτεχνίας της ΙΒΒΥ που διοργανώθηκε στην Αθήνα το Σεπτέμβρη του 1976 (www.literature.at/viewer.alo?objid=14837&page=1&viewmode=fullscreen).

Σε σύναξη πολύβουη, πολυπρόσωπη και πολυεθνική η στοχαστική, σεμνή της παρουσία, μολονότι αθόρυβη, ξεχώριζε εντυπωσιακά. Η ευθυτενής, ψηλή της κορμοστασιά, τα λευκά μαλλιά, η γλυκιά ομιλία με μαγνήτισαν. Και από τότε, παρά τη μεγάλη διαφορά ηλικίας που μας χώριζε, άρχισε μια τρυφερή φιλία.

    Δύο χρόνια αργότερα, το 1978, ταξιδέψαμε οι δυο μας στο παραμυθένιο Würzburg της Γερμανίας, για να παρακολουθήσουμε το επόμενο συνέδριο της ΙΒΒΥ. (www.literature.at/viewer.alo?objid=14838&page=1&viewmode=fullscreen). ΄Ηταν η πρώτη φορά που έπαιρνα μέρος σε διεθνές συνέδριο παιδικής λογοτεχνίας στο εξωτερικό και η συντροφιά της, πέρα από εξαιρετικά ευχάριστη, ήταν και ιδιαίτερα πολύτιμη. Οι γνώσεις και η σοφία της μου στάθηκαν από τότε εξαίρετος οδηγός.

 Ακολούθησαν τα ταξίδια μας στην Πράγα το 1980, για το 17^ο Συνέδριο της ΙΒΒΥ (www.literature.at/viewer.alo?objid=14825&page=1&viewmode=fullscreen) και στο Κέιμπριτζ το 1982, για το επόμενο (www.literature.at/viewer.alobjid=14826&page=1&viewmode=fullscreen).

        Αλησμόνητες κι αυτές οι εμπειρίες μου από τη μαθητεία κοντά της. Μαθητεία ηρεμίας αλλά και θάρρους, σεμνής παρουσίας αλλά δυναμικής παρέμβασης όταν ήταν απαραίτητο, μεταφοράς του πνεύματος της χώρας μας αλλά και σεβασμού στα όσα κόμιζαν οι άλλοι. Η πείρα που είχε αποκτήσει υπηρετώντας από χρόνια την Ελληνική Παιδική Λογοτεχνία στάθηκε για μένα οδοδείκτης. Πριν από το Würzburg, είχε πάρει μέρος στα συνέδρια  στη Λισσαβόνα, στην Μπρατισλάβα, στη Νίκαια και στη Ζυρίχη. Η καλλιέργεια και η γλωσσομάθειά της – μιλούσε γαλλικά, γερμανικά και αγγλικά – της είχαν επιτρέψει μια ευχερέστατη και εποικοδομητική επικοινωνία με τους ανθρώπους από άλλες χώρες που ενδιαφέρονταν για το ίδιο αντικείμενο. Γι’ αυτό και δύο φορές είχε εκλεγεί και επί δύο συνεχείς θητείες είχε υπηρετήσει ως μέλος της κριτικής επιτροπής για το διεθνές βραβείο ΄Αντερσεν.

      Η έγνοια της Αλεξάνδρας Πλακωτάρη για την ανάπτυξη της παιδικής λογοτεχνίας και τη διάδοση του παιδικού βιβλίου στον τόπο μας ξεκίνησε το 1957, όταν εντάχτηκε στην άτυπη ομάδα  «Γυναικεία Λογοτεχνική Συντροφιά»[2]. Η δυναμική της δράση ωστόσο άρχισε το 1963, όταν με την Ξένη Κερασιώτη, τη Ρένα Καρθαίου και τη Μελισσάνθη αποφάσισαν να ιδρύσουν επίσημο σωματείο πια με βασική επιδίωξη να ενώσει όλους όσοι ενδιαφέρονται για τα διαβάσματα των παιδιών. Αργότερα, όταν το σωματείο αυτό – το πρώτο με επίσημη αναγνώριση από τις δικαστικές αρχές της Πολιτείας στον τομέα της παιδικής λογοτεχνίας – πήρε σάρκα και οστά, με την ονομασία Κύκλος του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου (www.greekibby.gr), με τη μεσολάβηση της ΄Αλκης Γουλιμή απέκτησε την ιδιότητα του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (www.ibby.org).

     Στα μέσα της δεκαετίας του 1970 η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη έγινε Αντιπρόεδρος. Μετέσχε κάθε χρόνο στην κριτική επιτροπή για τα ετήσια βραβεία του Κύκλου και πάντα η γνώμη της έπαιζε ιδιαίτερο ρόλο στις αποφάσεις. Η ευαισθησία και οι γνώσεις της τής έδιναν τη δυνατότητα να έχει ευθύβολη και έγκυρη κρίση, μολονότι η ίδια δεν είχε γράψει για παιδιά. Ωστόσο, ξεφυλλίζοντας κανείς τις ποιητικές της συλλογές, βρίσκει στίχους που όχι μόνο αναφέρονται στα παιδιά αλλά θα μπορούσαν θαυμάσια να περιλαμβάνονται σε αναγνώσματα γι’ αυτά. Δίνω εδώ ένα δείγμα παρμένο από την ποιητική της συλλογή Χαρμολύπη (Οι Εκδόσεις των Φίλων, 1978):

΄Ενα παιδί μου ζήταγε τον ουρανό

΄Ενα παιδί μου ζήταγε τον ουρανό.
 ποιον ουρανό να του ’δινα, ποιον ουρανό;
Την ώρα εκείνη ο ήλιος πια βασίλευε
τεράστια σφαίρα φωτεινή
κι ας είχε δώσει όλο το αίμα του
στη γη και στον ωκεανό.

 Περίμενε, είπα, σε λίγο το μισοφέγγαρο θα βγει,

κούνια χρυσή στον ουρανό, μ’ ένα φορτίο όνειρα.
Και τι είναι τα όνειρα, ζητούσε να του πω.
Είναι τα παραμύθια, ένα φορτίο ανάλαφρο
που θα σε νανουρίσει για ν’ ανεβείς στον ουρανό.
Κι από κει πάνω πώς θα κατεβώ;
Με το ραβδί το μαγικό
μ’ ένα άνθι της μολόχας στην κορφή,
μ’ αυτό τη γη θ’ αγγίξεις, μόλις ξυπνήσεις.

Δώσ’ μου το παραμύθι αυτό, είπε ανυπόμονα
κι άπλωσε το χεράκι του να δείξει
το μακρινό βουνό που ψήλωνε, όλο ψήλωνε
απ’ το βαθύ του κύμα, πελώρια κούνια σκοτεινή
μ’ ένα φορτίο δέντρα σκιερά, φαντάσματα και θρύλους
και πέτρωνε όπως πήγαινε αρμενίζοντας στον ουρανό.

 Κι ένα ακόμα:

Η Λίνα

Η μικρή Λίνα
ντυμένη στο μακρύ της νυχτικό
χύθηκε στο παραθύρι
με το φεγγάρι να μιλήσει,
προσπάθησε να το παρηγορήσει
που φεύγαν τα μαλλιά του στο νερό.

΄Αξαφνα κάτι σκέφτηκε
κι έτρεξε για το ψαλίδι.
Θα σου χαρίσω τις κοτσίδες μου, είπε.
Είναι μια λύση.

     Ως Αντιπρόεδρος του Κύκλου πρόσφερε τις υπηρεσίες της ως το 1984, οπότε και αποχώρησε από  την ενεργό δράση, χωρίς ωστόσο να πάψει να ενδιαφέρεται ζωηρά για τον Κύκλο και την παιδική λογοτεχνία. Για την αποχώρησή της, η Ρένα Καρθαίου, που τη διαδέχτηκε τότε στην Αντιπροεδρία του Κύκλου, έγραψε στο Δελτίο του Κύκλου του 1985:



Ρένα Καρθαίου

     «Είκοσι επτά ολόκληρα χρόνια η ποιήτρια Αλεξάνδρα Πλακωτάρη υπηρέτησε ακούραστα και πιστά την υπόθεση που λέγεται “παιδικό βιβλίο”. Στην αρχή δούλεψε στην Επιτροπή της Γυναικείας Λογοτεχνικής Συντροφιάς, στην προσπάθεια που έκανε για ν’ ανοίξει ο δύσβατος δρόμος προς την παιδική λογοτεχνία, ύστερα εξακολούθησε να αγωνίζεται σαν μέλος της Επιτροπής του Κύκλου του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου, ώσπου στο τέλος έφτασε, σαν διακεκριμένο μέλος, να λάβει μέρος στη Διεθνή Κριτική Επιτροπή της ΙΒΒΥ... Ταξίδεψε πάντοτε με έξοδα δικά της, σε διάφορες χώρες της Ευρώπης, για να υποστηρίξει τα ελληνικά βιβλία για παιδιά και τα ελληνικά πνευματικά συμφέροντα. Διάβασε όγκους βιβλίων, μετάφρασε στα αγγλικά εκατοντάδες γράμματα του Κύκλου και ανεβοκατέβηκε σκάλες και σκάλες αναζητώντας πηγές κατάλληλες για την προκοπή του Σωματείου.



Το Δ.Σ. του Κύκλου 1980. Από δεξιά: Βίτω Αγγελοπούλου, Ξένη Κερασιώτη, Κ.Π. Δεμερτζής, Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, Λότη Πέτροβιτς.

     Η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη τώρα αποσύρθηκε από το Διοικητικό Συμβούλιο του Κύκλου όχι γιατί κουράστηκε αλλά γιατί θέλησε να παραχωρήσει τη θέση της σε κανένα νεότερο από τα μέλη του. Η καρδιά της όμως δεν έπαψε να χτυπάει για τον Κύκλο, που τον προίκισε με την καλοσύνη, την ευπρέπεια και την τιμιότητά της.

     Η ποιήτρια θα βρει περισσότερο χρόνο να αφιερώσει στο εξαίρετο έργο της. Θα μας προσφέρει καινούρια ποιήματα, γραμμένα στη στιβαρή δημοτική μας γλώσσα. ΄Ολοι ευχόμαστε ολόψυχα να χαρούμε πολλά πολλά χρόνια ακόμα τη μαμά, τη γιαγιά, τη δισγιαγιά Πλακωτάρη, που κρύβει μέσα της την καρδιά ενός μικρού παιδιού, την καρδιά μιας αιώνιας και αδιόρθωτης εγγονής. Ο Κύκλος εκφράζει την ευγνωμοσύνη, το σεβασμό και τη βαθιά αγάπη του στην ξεχωριστή ποιήτρια, στον ξεχωριστό άνθρωπο, στο ξεχωριστό μέλος του».

     Ο Κύκλος, βέβαια, δεν αρκέστηκε στο τρυφερό και ποιητικό εκείνο «ευχαριστώ» της Ρένας Καρθαίου. Το 1990, με ομόφωνη απόφαση του τότε διοικητικού του συμβουλίου, της απένειμε το Βραβείο ΠΗΝΕΛΟΠΗ ΔΕΛΤΑ, που δεν είναι χρηματικό αλλά μονάχα «κότινος», κι επιβραβεύει την προσφορά όσων με τις δραστηριότητές τους συνέβαλαν στην προώθηση του ελληνικού παιδικού βιβλίου. Στην τελετή εκείνης της απονομής, η τότε Αντιπρόεδρος του Κύκλου, κ. Βίτω Αγγελοπούλου, είπε μεταξύ άλλων:

Β. Αγγελοπούλου

  «Η κυρία Αλεξάνδρα Πλακωτάρη, η γνωστή ποιήτρια, που το έργο της έχει τη γενική αναγνώριση, γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη το 1907, όπου και τελείωσε τις γυμνασιακές της σπουδές, φοιτώντας στην περίφημη Ροβέρτειο Σχολή, το Αμερικανικό Κολέγιο της πόλης. ΄Εκανε φιλολογικές σπουδές στη Γερμανία και στο Παρίσι, και ειδικεύτηκε στην Αγγλική Λογοτεχνία. Στη Γερμανία μπήκε γρήγορα στον κύκλο αξιόλογων Ελλήνων πνευματικών ανθρώπων, όπως ο γνωστός μουσικολόγος Μίνως Δούνιας κι ο ζωγράφος Κώστας Πλακωτάρης, που έμελλε να γίνει ο σύντροφος της ζωής της. ΄Οταν ήρθε στην Αθήνα μετά τις σπουδές της, έγινε αμέσως δεκτή από τον πνευματικό κόσμο της εποχής. Χαρακτηριστικό της αναγνώρισής της είναι ότι στο γάμος της με τον Πλακωτάρη είχε για κουμπάρους δώδεκα λογοτέχνες. Η πρώτη της ποιητική συλλογή, με τον τίτλο «Λυρισμοί», κυκλοφόρησε το 1939. ΄Εκτοτε δεν έπαυσε να γράφει. Ως τώρα έχει εκδώσει 10 ποιητικές συλλογές κι έναν τόμο με μελετήματα για την Αγγλική λογοτεχνία. Η ποίησή της χαρακτηρίζεται από ευαισθησία και πάθος, λυρισμό και μουσικότητα, κι από τη λατρεία, όπως λέει ο ποιητής και ακαδημαϊκός Νικηφόρος Βρεττάκος, για κάθε τι το ελληνικό. Το ελληνικό μέσα στην παράδοση και μέσα στη φύση».

     Η Αλεξάνδρα Πλακωτάρη έφυγε για πάντα από κοντά μας στις 23 Ιουνίου 1993, αφήνοντάς μας την ανάμνηση μιας σπάνιας πνευματικής φυσιογνωμίας. Ο κόσμος της παιδικής λογοτεχνίας θα θυμάται πάντα με αγάπη κι ευγνωμοσύνη την ευγενική μορφή και την πολύτιμη προσφορά της.

---

[1] Aπό το βιβλίο μου Ο δάσκαλος, ο «στρατηγός» και η ποιήτρια. (Αθήνα 2001)

http://www.loty.gr/meletimata_analyt_4.htm

[2] Η ΓΛΣ έγινε σωματείο το 1990 με την απόφαση του Πρωτοδικείου Αθηνών 3335.

Πληοροφορίες για την Αλεξάνδρα Πλακωτάρη και εδώ : http://www.ygeiaonline.gr/index.php?option=com_k2&view=item&id=43960:plakvtarh_alejandra