(Από το βιβλίο Το μικρόβιο της ευεξίας – γράφοντας βιβλία για παιδιά, Πατάκης, 2002)
«Από πού αντλείτε τις ιδέες σας; Πώς σας έρχεται η έμπνευση για ένα
βιβλίο;» ρωτούν πολύ συχνά τα παιδιά. Και φαίνεται ότι τέτοιες ερωτήσεις
γίνονται σε όλους τους συγγραφείς, παντού στον κόσμο.
Ας εξηγήσω λοιπόν κι εγώ το δικό μου μυστήριο σχετικά με την έμπνευση. Στη
δική μου περίπτωση, "εν αρχή ην το ερέθισμα". Και αυτό μού το δίνει
συνήθως ο κοινωνικός περίγυρος, η πρόσφατη ιστορία ή η σύγχρονη πραγματικότητα.
Ένα ιστορικό γεγονός που ίσως έχει μισοξεχαστεί, μια σύγχρονη κατάσταση που
κάποιους συγκινεί και κάποιους όχι, ή ένα περιστατικό που προκαλεί στιγμιαία το
ενδιαφέρον και τραβά φευγαλέα την προσοχή των άλλων, μεγάλων ή μικρών, εμένα
μπορεί να μου προσφέρει το εύρημα, την κεντρική ιδέα μιας ιστορίας. Το ίδιο
μπορεί να μου προσφέρει κι ένα θέμα διαχρονικό, όπως η γέννηση, ο έρωτας, ο θάνατος.
Η
έμπνευση προκαλεί την επιλογή του θέματος. Τα θέματα που ενδιαφέρουν ένα
συγγραφέα έχω την αίσθηση ότι βρίσκονται από καιρό εντός του. Και περιμένουν
την έμπνευση για να τα ενεργοποιήσει, να τα «γονιμοποιήσει», ώστε να
δημιουργηθεί ο πυρήνας ενός μυθιστορήματος. Για παράδειγμα, η καταπάτηση των
ανθρωπίνων δικαιωμάτων, η προσφυγιά, η
εργασία των ανηλίκων, το διαζύγιο ή άλλα κοινωνικά ζητήματα ήταν θέματα που
προσωπικά με απασχολούσαν καιρό πριν έρθει η έμπνευση. ΄Ενα ερέθισμα όμως ήταν
απαραίτητο για να γραφτεί το Ζητείται
μικρός (http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_4.htm), με θέμα το εργαζόμενο
παιδί, ή το Σπίτι για πέντε (http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_5.htm), όπου γίνεται λόγος για
οικογένεια διαλυμένη από διαζύγιο, το
Γιούσουρι στην τσέπη (http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_8.htm), όπου ο θάνατος παιδιού
από αυτοκινητικό δυστύχημα, αλλά και το πρώτο σκίρτημα του έρωτα αποτελούν τον
καμβά της ιστορίας, το Καναρίνι και μέντα
(http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_9.htm), με θέμα το παιδί που φεύγει από το σπίτι, αλλά και την υιοθεσία
και τη ζωή σε ορφανοτροφείο, ή Το
μυστήριο του καλοκαιρινού Αγιοβασίλη (http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_11.htm), που αναφέρεται στα παιδιά
των προσφύγων και των μεταναστών. Όλων τα θέματα είχαν από καιρό επισημανθεί,
αλλά χρειάστηκε να τα «γονιμοποιήσει» η έμπνευση για να έρθουν στο φως και να
γίνουν βιβλία, έπειτα από την αναγκαία κυοφορία – την επεξεργασία, για την
οποία θα μιλήσουμε πιο κάτω.
Το θέμα τώρα που «ενεργοποιείται» από την έμπνευση μπορεί πολλές φορές
να είναι τολμηρό για την παιδική λογοτεχνία της εποχής ή να μην έχει θιγεί από
άλλον πριν. Στην περίπτωση αυτή ο συγγραφέας αποφασίζει να το παρουσιάσει στο
παιδικό/νεανικό αναγνωστικό κοινό αναλαμβάνοντας
την ανάλογη ευθύνη, όταν είναι βέβαιος ότι όχι μόνο δε θα βλάψει τους νεαρούς
αναγνώστες, αλλά αντίθετα θα συμβάλει στη διεύρυνση των οριζόντων τους.
Για παράδειγμα, το 1978 κυκλοφόρησε το βιβλίο μου Για την άλλη πατρίδα (http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_2.htm), με
θέμα τα ανθρώπινα δικαιώματα, τον επαναπατρισμό μεταναστών από χώρες με
ανελεύθερο καθεστώς, την προσφυγιά και το δράμα της Κύπρου. Πρώτη φορά θίγονταν
τέτοια θέματα σε παιδικό βιβλίο και οι αντιδράσεις ήταν ποικίλες. «Προφητικό»
το λένε τώρα πολλοί, καθώς βλέπουν τα κύματα των λογής προσφύγων από
ανατολικο-ευρωπαϊκές αλλά και άλλες χώρες να καταφεύγουν στην Ελλάδα, και καθώς
μαθαίνουν όλο και περισσότερα για τις συνθήκες ζωής σε τόπους –απανταχού της
γης- όπου ο σεβασμός στα ανθρώπινα δικαιώματα είναι ανύπαρκτος[i].
Άλλο παράδειγμα είναι το μυθιστόρημα Στο τσιμεντένιο δάσος (http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_3.htm), το πρώτο ελληνικό παιδικό βιβλίο με
θέμα τη μάστιγα των ναρκωτικών. ΄Οταν πρωτοκυκλοφόρησε το 1981, η
απειλή των ναρκωτικών ελάχιστα απασχολούσε την κοινή γνώμη και υπήρχε
διχογνωμία μεταξύ των ειδημόνων αν πρέπει ή δεν πρέπει να μιλούμε γι’ αυτό στα
παιδιά. Αργότερα γράφτηκαν και μερικά ακόμη βιβλία από άξιους δημιουργούν
παιδικής/νεανικής λογοτεχνίας[ii]. Η
τραγική σημερινή κατάσταση δείχνει ότι όχι μόνο έπρεπε να γραφούν, αλλά να
είναι και πολύ περισσότερα.
[i] Στο προλογικό σημείωμα αναφέρεται: «Το
μυθιστόρημα τούτο είναι βασισμένο σε πραγματικά περιστατικά, σε αληθινές
ιστορίες προσφύγων που μετακινήθηκαν στην πενταετία 1970-1975. Οι χώρες όμως
όπου εκτυλίσσεται έχουν ονόματα
φανταστικά. Και τούτο, γιατί παρόμοια περιστατικά συμβαίνουν σε πολλά
σημεία της γης. Δεν έχει, λοιπόν, σημασία αν οι τόποι που έζησαν τα πρόσωπα της
ιστορίας ήταν στην Ανατολή ή τη Δύση, το Βοριά ή το Νότο. Η ανθρώπινη αγωνία
είναι η ίδια παντού. Κι η λαχτάρα που θα νιώσει ο μικρός ήρωας για ελευθερία,
για ειρήνη, για δικαιοσύνη είναι λαχτάρα χιλιάδων παιδιών, αίτημα εκατομμυρίων
ανθρώπων σε πάμπολλα μέρη του κόσμου».
[ii] Το
ταξίδι που σκοτώνει (Καστανιώτης) του Μάνου Κοντολέων, SOS Κίνδυνος (Καστανιώτης) της Νίτσας Τζώρτζογλου, Η
εξομολόγηση (Άγκυρα) του Αντώνη Δελώνη, Επικίνδυνα
παιχνίδια (Πατάκης) της Λίτσας Ψαραύτη κ.ά.
