ΛΟΤΗ ΠΕΤΡΟΒΙΤΣ: Η γυναίκα και η παιδική λογοτεχνία (2)

Δευτέρα 18 Φεβρουαρίου 2013

Η γυναίκα και η παιδική λογοτεχνία (2)

Συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση:

Από το βιβλίο μου Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία (Καστανιώτης 1983, 1987 - εξαντλημένο[1]) –

Το χάραμα του εικοστού αιώνα βρήκε την παιδική λογοτεχνία μας πάμφτωχη. Το πιο σημαντικό περιουσιακό στοιχείο της: Η Διάπλαση των Παίδων, που παρόλη την ελληνική της ατμόσφαιρα και την ελληνική της κυρίως ύλη, κατά ένα σεβαστό μέρος βασιζόταν σε μεταφράσεις ξένων έργων. Και να που ο χιλιοειπωμένος «καλός Θεός της Ελλάδας» φροντίζει ν’ ανατείλει, στον τομέα αυτόν, ένα θηλυκό αστέρι που ακόμα και σήμερα η λάμψη του δεν έχει σβήσει, ένα «ξυπνητήρι» καθώς τα’ ονόμασε ο Πέτρος Βλαστός[2], μια προσωπικότητα «που περίμενε γράμμα της πριν αποφασίσει» ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης[3], σε μια εποχή μάλιστα, καθώς επισημαίνει και ο επιμελητής της αλληλογραφίας της Ξεν. Λευκοπαρίδης, «όπου οι άντρες δεν αναγνώριζαν ακόμα όχι υπεροχή αλλά ούτε ισοτιμία σε γυναίκες με ικανότητες»[4]. ΄Ηταν η Πηνελόπη Δέλτα.

Μαν. Τριανταφυλλίδης

Πέτρος Βλαστός

Πηνελόπη Δέλτα

«Σας έστειλα την περασμένη εβδομάδα ένα βιβλιαράκι μου για παιδιά», γράφει το Δεκέμβρη του 1909 στο Φώτη Φωτιάδη∙ «το έγραψα μ’ ένα και μόνο σκοπό: να δώσω στα παιδιά μας να διαβάσουν κάτι Ελληνικό, όπου διασκεδάζοντας να μάθουν και λίγη ιστορία, ήθη και έθιμα Ελληνικά, κάτι που να μην είναι “μετάφρασις εκ του Γαλλικού” ή “Αγγλικού” ή “Γερμανικού“, αλλά γνήσιο Ελληνικό». Και παρακάτω: «Βλέπω άπειρα ελαττώματα τώρα που τυπώθηκε, αλλά τέτοια έλλειψη παιδικών βιβλίων έχουμε που πήρα τη βουτιά και το εξέδωκα. Αν μου γράψετε (σημ.: προσέξτε στο σημείο αυτό τη «συγκατάβαση» που γνώριζε και απεχθανόταν), μη μου κάμετε κομπλιμέντα γιατί τυχαίνει να είμαι γυναίκα∙ πήτε μου αλήθειες, όσο σκληρές κι αν είναι[5]. (Το ίδιο θα παρακαλέσει αργότερα και τον Αλέξανδρο Δελμούζο: «Μην ξεχνάτε πως δε θέλω κομπλιμέντα∙ σα γυναίκα που είμαι δεν ακούω παρά εγκώμια, από σας θέλω την αλήθεια»[6].

Το «βιβλιαράκι» λοιπόν αυτό ήταν το Για την Πατρίδα, «το πρώτο βιβλίο που γράφτηκε για Ελληνόπουλα» καθώς έγραψε ο Μανόλης Τριανταφυλλίδης[7], «το πρώτο εθνικό βιβλίο για τα παιδιά μας» όπως επανέλαβε ο Δελμούζος[8]. Η ουσιαστική προσφορά της γυναίκας «για την πατρίδα» και για την παιδική λογοτεχνία είχε αρχίσει.

Δεν ήταν όμως μονάχα η έλλειψη ελληνικών παιδικών βιβλίων που έπρεπε να καλυφτεί. Ανάγκη επιτακτική επίσης να μάθουν τα Ελληνόπουλα μια σωστή δημοτική, για να μπορούν να σκέφτονται και να εκφράζονται ξεκάθαρα στη γλώσσα της μάνας τους, σε μια εποχή που ο πόλεμος εναντίον του δημοτικισμού ήταν λυσσαλέος. «Το να γράφονται βιβλία σε γλώσσα που την εννοούν τα παιδιά», γράφει πάλι του Φωτιάδη, «δεν είναι πια “γλωσσικό ζήτημα”, αλλά εθνικό και της πρώτης ανάγκης»[9]. Πέρα απ’ αυτό, την τρώει η έγνοια να πληροφορηθούν τα παιδιά, με τον κατά το δυνατόν σωστότερο τρόπο, τα της Ελληνικής Ιστορίας. Γράφει λοιπόν στο Γιάννη Βλαχογιάννη: «Θέλω να γράψω για τα Ελληνόπαιδα […] ανακατώνοντας όσα περισσότερα ιστορικά γεγονότα μπορώ μέσα στο διήγημα, με τρόπο ώστε χωρίς να μελετά το παιδί, να μαζεύει γνώσεις εκείνης της εποχής, να γνωρίζει το Διάκο, το Μπότσαρη ή τον Κολοκοτρώνη ή τον Τζαβέλα, όχι σαν σκυθρωπούς οπλαρχηγούς που βλέπει στης ελεεινές ζωγραφιές των σχολικών βιβλίων όπου μαθαίνει ξηρά-ξηρά τα ονόματα των μαχών και τις χρονολογίες, αλλά σαν “ανθρώπους“ που ζούσαν και γελούσαν κι έτρωγαν και πονούσαν και αγαπούσαν και χόρευαν και πέθαιναν σαν λιοντάρια, και είχαν και τις αδυναμίες των πλάι στους ηρωισμούς των»[10].

Αλ. Δελμούζος

Την απασχολεί ακόμα το πώς θα φτάσουν τα βιβλία της σε όλα τα παιδιά, όχι μόνο στα προνομιούχα: «Σας στέλνω δέκα τόμους», γράφει στο Δελμούζο, «αν και καταρχήν είμαι εναντίον του να μοιράζονται χάρισμα τα βιβλία […] αλλά ξέρω πως στο σχολείο σας έχετε και παιδιά που δεν έχουν τα μέσα»[11]. Παλεύει έπειτα να βοηθήσει με τα βιβλία της τα παιδιά να μάθουν να κρίνουν, να σκέφτονται λεύτερα, να γίνουν σωστοί πολίτες. «Δεν κατέγινα ποτέ σε φιλολογία», γράφει αλλού. «Θέλησα να ξυπνήσω στα παιδιά ευγενικά αισθήματα και ιδέες»[12]. «Αν κατορθώσω να συγκινήσω το παιδί και να το κάμω να σκεφτεί, θα έχω επιτύχει το σκοπό μου»[13]. Και το κατάφερε πιότερο, νομίζω, από κάθε άλλο βιβλίο της, με το Παραμύθι χωρίς όνομα, «το δεύτερο εθνικό μας βιβλίο για μικρούς και μεγάλους» όπως το χαρακτήρισε πάλι ο Δελμούζος[14] - το πρώτο, επιτρέψτε μου να προσθέσω εγώ, πολιτικοποιημένο, με τη σωστή έννοια του όρου, ελληνικό παιδικό βιβλίο[15]. Είναι και κάτι ακόμα το Παραμύθι χωρίς όνομα, κατά την άποψή μου: Είναι το πρώτο σωστά «φεμινιστικό» βιβλίο, άποψη στην οποία θα ξαναγυρίσω αργότερα. Τώρα σημειώνω, για το βιβλίο αυτό, την άποψη του Παλαμά – τον οποίο επίσης είχε παρακαλέσει η Δέλτα: «Θα ήθελα να ξεχάσετε πως είμαι γυναίκα […] και να μου μιλήσετε για τα βιβλία μου όπως θα μιλούσατε σ’ έναν άντρα που θέλει να κάμει κάτι καλό»[16]. Λέει λοιπόν ο Παλαμάς: «Το Παραμύθι χωρίς όνομα στυλώθηκε μπροστά μου με κάποια ξεχωριστή επιβολή και θυμήθηκα πως μέσα στην Παλαιά Γραφή δε φιγουράρουνε μόνο προφήτες μα και προφήτισσες σαν τη Δεββώρα και σαν την Προφήτισσα Μαρία, την αδελφή του Ααρών»[17]