Σχετικά με τα ιστορικά μυθιστορήματα/διηγήματα για παιδιά και νέους

(Από το βιβλίο Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία, Καστανιώτης 1983, 1987²  - εξαντλημένο - http://www.loty.gr/meletimata_analyt_1.htm )

Κύριος στόχος των ιστορικών μυθιστορημάτων και διηγημάτων είναι να ζωντανέψουν μια συγκεκριμένη εποχή της ιστορίας με έντεχνο τρόπο.  H συμβολή τους στη γνωριμία των παιδιών με την ιστορία γενικά και ιδιαίτερα με την ιστορία του τόπου τους και την εθνική τους κληρονομιά είναι ανεκτίμητη. Χρειάζεται, ωστόσο, μεγάλη προσοχή στον τρόπο που θίγονται τα ιστορικά θέματα. Περιττή, αν όχι επικίνδυνη, είναι η ωραιοποίηση γεγονότων, η εξιδανίκευση πράξεων, ή η θεοποίηση ιστορικών προσώπων. Εύκολα καταλαβαίνει κανείς την απογοήτευση που θα νιώσουν οι νεαροί αναγνώστες αργότερα, όταν, μελετώντας την ιστορία, θα ανακαλύψουν την πραγματικότητα. Είναι τούτη η απογοήτευση, άλλωστε, που πολλές  φορές οδηγεί στο άλλο άκρο, σε θέσεις αρνητικές, σε βιαστικές απορρίψεις αξιών, «απομυθοποιήσεις» και άλλα παρόμοια.

            Τα γεγονότα λοιπόν πρέπει να παρουσιάζονται με τη μεγαλύτερη δυνατή αντικειμενικότητα, με ειλικρίνεια αλλά και με διάθεση κατανόησης του «μαγνητικού πεδίου» της εποχής. Πρέπει να αναγνωρίζονται τα σφάλματα και οι αδυναμίες των ηγετών και των ηρώων αλλά και του λαού, στα παιδιά του οποίου απευθύνεται το βιβλίο. Γενικά, με κανέναν τρόπο δεν πρέπει να καλλιεργείται ο εθνοκεντρισμός και να υποθάλπεται ο σοβινισμός. Είναι γνωστό πως τα παιδιά, και κυρίως της «επικής» λεγόμενης ηλικίας (10-12 ετών), εύκολα θαμπώνονται κι εύκολα ταυτίζονται με τους ήρωες. Εύκολα λοιπόν μπορούν να παρασυρθούν σε φανατισμούς. Στην ευκολία τούτη άλλωστε ποντάρισαν και οι διάφοροι δικτάτορες του αιώνα μας. Δεν έχουμε παρά να θυμηθούμε τις νεολαίες του Χίτλερ και του Μουσολίνι.

            Τούτο βέβαια δε σημαίνει πως πρέπει να φτάνουμε σε αποσιωπήσεις γεγονότων.  Η ιστορική μνήμη είναι απαραίτητη. Ας θυμηθούμε τι βρέθηκε γραμμένο σ’ έναν τοίχο του Νταχάου: «Αν τα ξεχάσεις, θα τα ξαναζήσεις». Απαράδεκτη είναι επίσης η παραποίηση ιστορικών γεγονότων για χάρη οποιασδήποτε σκοπιμότητας, ή με το πρόσχημα της δημιουργίας φιλικού κλίματος μεταξύ δύο χωρών, ή για την εξυπηρέτηση κάποιας ιδεολογίας. Και είναι, ατυχώς πολύ συνηθισμένο φαινόμενο τελευταία να χρησιμοποιείται μια προκρούστεια κλίνη για να κόβονται ή να μεγαλοποιούνται τα ιστορικά γεγονότα, προκειμένου να ερμηνευτούν σύμφωνα με μεταγενέστερες θεωρίες ή αντιλήψεις.   Ακόμα μεγαλύτερη προσοχή, όπως είναι ευνόητο, χρειάζεται στον τρόπο που θίγονται γεγονότα της πρόσφατης ιστορίας.