Από το τεράστιο, πολύτιμο και πολύπλευρο έργο του κορυφαίου
λογοτέχνη και εκπαιδευτικού Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου (1901-1082) σταχυολογούνται
εδώ, κυρίως από τη σειρά των δοκιμίων του "Τα πρόσωπα και τα κείμενα – Β΄
Ανήσυχα χρόνια", πολύτιμες ρήσεις του σχετικά με την πεζογραφία και
ειδικότερα για το μυθιστόρημα, που αναμφίβολα μπορούν να γίνουν έναυσμα για
περισσότερες σκέψεις, να οξύνουν την κρίση του αναγνώστη και να τον βοηθήσουν
να σχηματίσει τη δική του γνώμη για το αν αυτό που διαβάζει είναι ή δεν είναι
μυθιστόρημα. Ιδιαίτερα έχουν ίσως να ωφεληθούν από τα παρακάτω σταχυολογήματα
οι νέοι συγγραφείς και οι επίδοξοι μυθιστοριογράφοι.
Γράφει λοιπόν
ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος: "Το ποίημα γράφεται, το μυθιστόρημα χτίζεται. Το
μυθιστόρημα, πολύ περισσότερο από το διήγημα, μένει αγώνισμα σύνθεσης. Και
χωρίς συνθετική ικανότητα, δηλαδή χωρίς τη μαστοριά του οικοδόμου, μυθιστόρημα
δε γράφεται." Και παρακάτω σημειώνει: "Μπορείς, άμα είσαι αληθινά
μεγάλος, να δώσεις και σημειώματα αυτοβιογραφικά και αφηγηματικά στην τύχη και
να γράψεις ένα βιβλίο θαυμάσιο∙ μα δε θα είναι τότε μυθιστόρημα."
Τις
ιδιαίτερες απαιτήσεις για τη δημιουργία του μυθιστορήματος, γλαφυρά – και
αυστηρά – τις συμπυκνώνει στις παρακάτω αράδες: "Οι «ασπούδαχτοι» μπορεί
λίγο ως πολύ να τα βολεύουν στο ποίημα, στο διήγημα, στην περιγραφή. Το
μυθιστόρημα δε σηκώνει αυτοσχεδιασμούς. Απαιτεί άσκηση, πείρα, μαστοριά. Να
στρωθείς και να το κάνεις έργο ζωής." Γιατί: "…πεζογραφία είναι μια
αδιάκοπη άσκηση, ένας αδιάκοπος μόχθος."
Μα και σε όσα
σημειώνει γενικά για το βιβλίο, εύκολα συμπεραίνει κανείς ότι, γράφοντάς τα, το
μυθιστόρημα είχε κυρίως κατά νου. Λέει λοιπόν: "Δεν είναι η αφορμή, δεν
είναι το τυχαίο περιστατικό που γεννάει το βιβλίο. Το βιβλίο το φέρνει ο άνθρωπος
μέσα του και, σαν έρθει η ορισμένη στιγμή, το ξερνάει, γιατί τον βαραίνει,
γιατί δεν μπορεί να ζήσει άλλο με δαύτο."
Και πώς να
μην είναι έτσι, αφού: "Όλα τ’ αληθινά βιβλία είναι καρποί απροσμέτρητης
εσωτερικής αγωνίας." ΄Οσο για τις ικανότητες των πραγματικών συγγραφέων,
παρατηρεί: "Οι άνθρωποι που έχουν μέσα τους τα βιβλία είναι προικισμένοι
και με μια ιδιαίτερη συνείδηση του περίγυρου, μια πολύμορφη και πολυδύναμη
αίσθηση, που τους επιτρέπει να μπαίνουν μονομιάς στη βαθύτερη υπόσταση των προσώπων
και των πραγμάτων."
Αποστάγματα
συγγραφικής σοφίας του Ι.Μ. Παναγιωτόπουλου με διαχρονική αξία.
(Δημοσιεύτηκε στο τριμηνιαίο ηλεκτρονικό περιοδικό ΔΙΑΔΡΟΜΕΣ / Χειμώνας 2009-10).
