«Λάθος, Κύριε Νόιγκερ!»

 

  

Του Ομότιμου Καθηγητή του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας

Β.Δ. Αναγνωστόπουλου

(Από το εξαντλημένο βιβλίο  Το υφαντό της Πηνελόπης  – διαχρονικές αναγνώσεις για το έργο και την προσωπικότητα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, Εργαστήρι Λόγου και Πολιτισμού Πανεπιστημίου Θεσσαλίας: Βόλος 2008).

Το μυθιστόρημα Λάθος, Κύριε Νόιγκερ! (*) είναι ελκυστικό και αποξαρχής κερδίζει τον αναγνώστη για το θέμα , την πνευματικότητα, την τεχνική και τη γλώσσα του. Η ιστορία τρέχει γάργαρο νερό, γεμάτη χρώμα και μυστήριο εντεινόμενο, που αιφνιδιάζει στα τελευταία κεφάλαια. Ιδιαίτερα συγκινητικό είναι το τελευταίο σημείωμα του Νόιγκερ «Τριαντάφυλλο μικρό...». (**) Νομίζω ότι είναι από τις μοναδικές σελίδες της ελληνικής λογοτεχνίας. Είναι σελίδα υψηλής λογοτεχνικής αξίας και υψηλού ήθους, αψεγάδιαστη. Πιστεύω ότι στο σύνολό του είναι ένα μυθιστόρημα που μπορεί να σταθεί δίπλα στα κλασικά της παγκόσμιας λογοτεχνίας. Διακινδυνεύω την άποψή μου γιατί δεν μπορεί να ανατραπούν τα στοιχεία που αναλύω αμέσως:

 α. ΄Εχει άρτια δομή και εσωτερική ισορροπία. Ιδιαίτερα ενδιαφέρον βρίσκω το τέχνασμα, το λογοτεχνικό εύρημα της παράλληλης γραφής. Νομίζω σε τέτοια πληρότητα πρώτη φορά συναντιέται στην παιδική λογοτεχνία μας. Και ασφαλώς προϋποθέτει εξαιρετικό ταλέντο (στη γλώσσα, στο ήθος, το ύφος...) ώστε να γίνεται κανείς Φίλιππος τη μία και Νόιγκερ την άλλη! Η συγγραφέας το πέτυχε αυτό θαυμάσια.

 

β. Η πλοκή της αφήγησης σιγά σιγά γίνεται σύνθετη για να ερεθίσει περισσότερο το ενδιαφέρον, όταν ο Νόιγκερ «εξαφανίζεται». Η επιστροφή στο παρελθόν μέσα από ζωντανές μαρτυρίες προσφέρουν το αναγκαίο ιστορικό βάθος στην ιστορία και όλα μαζί οδηγούν στη λύση και τη νηφάλια παιδαγωγία.

 

γ. Το θέμα είναι ενδιαφέρον όχι τόσο γιατί μας μεταφέρει σε ένα παραδείσιο χώρο (και αυτό αξιοπρόσεχτο) όσο γιατί ζωντανεύει τη μνήμη και ανακαλούνται ιστορικά πρόσωπα, γεγονότα, μαρτυρίες αρχαιολογικές, βυζαντινές και κυρίως του αιώνα μας. Και νομίζω ότι αυτό είναι εξαιρετική μάθηση και κέρδος μεγάλο του αναγνώστη. Και θεωρώ ότι είναι σημαντικό ότι όλα καταλήγουν σε μια αβίαστη συμφιλίωση και ακόμα στην ενωμένη Ευρώπη! Εδώ πρέπει να πω – αν δεν απατώμαι – πως η συγγραφέας είναι η πρώτη που καταλήγει σ’ ένα γενικά αποδεκτό ιστορικό σημείο: την ενωμένη Ευρώπη. Γιατί πράγματι οι λαοί, χωρίς να χάσουν την ιδιοτυπία τους και τη μνήμη, πρέπει να ζήσουν μαζί. Για όλα αυτά δεν θα μπορούσα να το κατατάξω στα ιστορικά μυθιστορήματα – παρότι η βαθύτερη ουσία του είναι η ιστορία του τόπου και των ανθρώπων – θα έλεγα απλά ότι είναι ένα σύγχρονο μυθιστόρημα κοινωνικού χαρακτήρα (εδώ εννοώ και την προβολή των πολιτικών καταστάσεων).

 

δ. Τα πρόσωπα: ηθικά άρτια, ολοκληρωμένα, ξεκάθαρα και εξωτερικά και εσωτερικά. Ο Φίλιππος  μου άρεσε περισσότερο γιατί είναι ένα ζωντανό και ελεύθερο παιδί χωρίς προκαταλήψεις. Το ότι μέσα στην ιστορία, με τη μια ή την άλλη αφορμή, συμμετέχουν και πρόσωπα των άλλων μυθιστορημάτων είναι πολύ έξυπνο και γιατί παραπέμπουν και γιατί δένουν τέσσερα μυθιστορήματα, θα έλεγα, σε μια τετραλογία, που δημιουργεί έναν κύκλο. Ξεκινάμε από το βιβλίο Ο μικρός αδελφός, φτάνουμε στο Λάθος, Κύριε Νόιγκερ! για να ξαναγυρίσουμε στην αρχή.

 

ε. Η γλώσσα: κι εδώ καινοτομία – πολύ δύσκολο να κατορθωθεί νομίζω – γιατί συνδέεται η σημερινή με κάποια λόγια στοιχεία, που ασφαλώς είναι άγνωστα στους νέους, και οφείλουν να γνωρίζουν τον πλούτο της ελληνικής. Καλή ιδέα το γλωσσάρι στο τέλος. Θεωρώ ότι από πλευράς γλώσσας είναι και μια ένσταση το έργο αυτό στο λαϊκισμό των τελευταίων ετών, που σαν πανώλη ξαπλώνεται στους νέους για να τους καταστήσει γλωσσικά νευρόσπαστα.

 

στ. Επίπεδα ανάγνωσης: Κατ’ ανάγκη, έτσι όπως είναι αρθρωμένο το έργο, βλέπω ότι προκύπτει και ένα άλλο πλεονέκτημα του βιβλίου. ΄Ανετα μπορεί να διαβαστούν αυτοτελώς οι «αναφορές» του Φίλιππου, καθώς και αυτοτελώς τα σημειώματα του Νόιγκερ.

 

ζ. Γενικά, δεν διαπιστώνω μόνο ωριμότητα, με ειδικό βάρος για τη λογοτεχνία μας, αλλά και νέες τεχνικές, νέα ευρήματα, που πιστεύω αυτά «σώζουν» την τέχνη και αυτά ανεβάζουν έναν καταξιωμένο συγγραφέα. Ο συγγραφέας έτσι γίνεται ο ίδιος σκάλα για να την ανέβουν οι αναγνώστες.

 

________________

(*)   http://www.loty.gr/mythistorima_analyt_6.htm

         http://www.i-read.i-teen.gr/book/lathos-kyrie-noigker
          http://patakis.gr/viewshopproduct.aspx?id=232637

 (**) “… Απέθεσα τα τριαντάφυλλα στο χώμα που σκεπάζει στοργικά τη γηραιά κυρία και της ψιθύρισα για λογαριασμό σου: Danke shön, meine Dame!
     «Πειράζει να της τραγουδήσουμε;» ρώτησε χαμηλόφωνα η μικρή Γκέρντα.
     Για τους νεκρούς, οι άνθρωποι ψέλνουν, θρηνούν. Οι άγγελοι τραγουδούν.
     Τη βεβαίωσα πως δεν πειράζει.
     Σιγανά, μόλις που ακούγονταν, τραγούδησαν και οι τρεις, ο Φίλιππος, ο Χανς και η Γκέρντα:
                   Röslein, Röslein, Röslein rot
                   Röslein auf de Heide…
       Σεβαστή Κυρία… Πολλοί άνθρωποι πεθαίνοντας αφήνουν σ’ αυτόν τον κόσμο παιδιά. ΄Αλλοι κατορθώματα εξίσου σημαντικά. Εσείς, εκτός από πολλές εξαίρετες πράξεις και αναμνήσεις, αφήσατε σ’ αυτά τα τρία παιδιά την πεποίθηση πως η ανθρωπιά δεν έχει εθνικότητα. Danke shön, meine Dame!”

Το κοιμητήρι