THE CRISIS OF CULTURE or THE CULTURE OF CRISIS – The case of children and young people's literature

 

My contribution to the round table discussion, during the 36th International Congress of IBBY - 30, 31/8 & 1/9/18 in Athens, Greece .  Chair: Eva Kaliskami Participants: Vagelis Iliopoulos (Greece), Eiko Kadono (Japan), Igor Oleynikov (Russia), Katherine Paterson (USA), Loty Petrovits (Greece):

Out of the many definitions given over time to the term “culture”, I choose one: “Culture is a scale of values which includes all the achievements of Mind and Art in a community or a group of communities, and incorporates meanings such as humanitarianism, freedom and respect for the «Other». If we adopt this definition, it would not be difficult to trace whether this scale is under crisis. It suffices for us to think whether nowadays these values are respected around the world to the desired degree, so that the produced achievements of Mind and Art can have the proper social place and impact. In times where for reasons of economic interest whole countries vanish, people are uprooted, historical monuments of world interest are destroyed, the environment is deadly polluted and terrorism of all forms – obvious or hidden – becomes more and more frequently the way the “Other” is treated, the aforementioned scale is shaken. Therefore, we can rightly support that we have a «crisis of culture». And this kind of crisis inevitably leads us to a «culture of crisis».

  

  

What can one expect from a «culture of crisis»? What would the achievements of Mind and Art – and specifically Literature - almost naturally refer to or influence amidst a “crisis of culture”? What else but portrayal of this phenomenon through the legal means of Art, implicit critique or even summon of this situation. A literature-mirror of our times’ tragedy is inevitably expected, so that adult readers can identify and “live” the reality of desperation created by their species, accept the degree of their own responsibility and act accordingly. Or otherwise allow themselves to drift into desperation.

     What should one do, however, in cases where the receiver of a literary work is a child or an adolescent? Young readers are far from responsible for the “crisis of culture”. Have we got the right to lead them to despair? To choose for any book written mainly for them an end without hope? To leave them with the sense that whatever they dare do, however they act, there is no way out?  That the life awaiting them is without meaning and that their paths will always bring them to a dead end for reasons they are not to be blamed for?

       For years now, I have been emphasizing in every occasion that books for young people must in no way hide reality as hard or ugly as it may be; or to silence any “crisis of culture” and the possible reasons for it; but at the same time, they have to endorse life’s values and give the young readers hope as the most important “baggage” for the long journey of life awaiting them. Such a “baggage” has nothing to do of course with romantic “happy ends” and “living happily ever after”. “Young people need hope as much as bread” has wisely been said. And a “bad end”, an end without hope, failing to stimulate young readers’ interest in life, to “cultivate” their disposition to struggle against evil, is equal to a crime. In my opinion, when we write for young people this is something we must never forget, especially in times of “culture crisis”. For life is like the sea: It is very rough sometimes, but it never loses its beauty.

Text in Greek: https://lotypetrovits.blogspot.com/2019/08/blog-post_30.html

Για την παιδική/νεανική λογοτεχνία

Για την παιδική/νεανική λογοτεχνία :

Παλιά εκπομπή (σε δύο μέρη)...πάντα επίκαιρη.

https://www.youtube.com/watch?v=6MJMauORf9M&feature=em-share_video_user

https://www.youtube.com/watch?v=YPAli-U7a8s&feature=em-share_video_user

Η Προφητεία του κόκκινου κρασιού

Από: Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών

  9 Φεβρουαρίου 2019

Προσωπική άποψη: Έλενα Στανιού

Το μυθιστόρημα της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου «Η προφητεία του κόκκινου κρασιού», που εμπεριέχει στοιχεία κοινωνικά, ιστορικά, ταξιδιωτικά και μυθιστορηματικής βιογραφίας, αναφέρεται σε ένα ταξίδι της Όλγας Νόιγκερ και του πατέρα της Αλέξη Νόιγκερ στο θρυλικό Μελένικο, στον «Μυστρά του Βορρά», που τώρα ανήκει στη Βουλγαρία. Γίνεται αφορμή να ζωντανέψει το παρελθόν αυτής της βυζαντινής πόλης, κέντρου του ελληνισμού, όπως το έζησαν γνωστές οικογένειες που βίωσαν την ακμή και την πτώση του.

Έρχονται στο φως σημαντικοί σταθμοί της πολυτάραχης ιστορικής του πορείας, από τον καιρό του Ρήγα Βελεστινλή και της Φιλικής Εταιρείας ως τους Βαλκανικούς Πολέμους και την καταστροφή του, τον Αύγουστο του 1913, όταν μετά το Συνέδριο του Βουκουρεστίου, κατά το οποίο οι Μεγάλες Δυνάμεις το παραχώρησαν στη Βουλγαρία, οι χιλιάδες κάτοικοί του πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς. Πρόσωπα πραγματικά και φανταστικά, μέσα από την καθημερινή τους ζωή, φανερώνουν πτυχές της Νεοελληνικής ιστορίας που συχνά μένουν στη σκιά ή στο περιθώριο, αλλά και αρχές της ισότητας, της δικαιοσύνης, της δημοκρατίας και της διακυβέρνησης του Μελένικου.

Στο βιβλίο, συναντά κανείς αξιόλογα δείγματα από τον χώρο της λογοτεχνίας, της ποίησης, της μουσικής και του τύπου. Ο αναγνώστης βλέπει σε πολλά σημεία του βιβλίου να γίνεται αναφορά στον Οδυσσέα Ελύτη, τον Μπετόβεν, τον Σούμπερτ και τον Σοπέν, τον Ρήγα Φεραίο, τον Ίωνα Δραγούμη, τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη για τη Φόνισσα, τον Μισέλ Παγιαρέ, τον Κωνσταντίνο Χρηστομάνο, ενώ μαθαίνει τίτλους παλιών εφημερίδων, όπως ο Ερμής ο Λόγιος του Άνθιμου Γαζή, o Ελληνικός Τηλέγραφος του Δημήτριου Αλεξανδρίδη, ο Απόλλωνας του Αναστάσιου Πολυζωίδη, η γαλλική εφημερίδα Le Petit Journal και μελέτες σχετικές με το Μελένικο και την ιστορία του.

Παρατηρώντας κανείς τα εξωτερικά διακείμενα που ενσωματώνει η συγγραφέας στην Προφητεία του κόκκινου κρασιού, οδηγείται στο συμπέρασμα ότι πρόκειται καταρχάς για ένα ιστορικό κείμενο, που πλαισιώνεται, όμως, από στοιχεία μυθιστορηματικού χαρακτήρα. Είναι ένα πολυσχιδές έργο, στο οποίο λαμβάνουν χώρα δύο παράλληλες αφηγήσεις. Η μία ξεκινάει στις 30 Ιουλίου 2005 και τελειώνει στις 4 Αυγούστου 2005 και αφορά στο ταξίδι που κάνει η Όλγα με τον πατέρα της στο Μελένικο.

Στο ταξίδι αυτό, η Όλγα θα συναντήσει έναν φοιτητή και θα γνωρίσουν παρέα τη σημερινή μορφή της πόλης του Μελένικου, θα προβληματιστούν με την παράξενη συμπεριφορά ενός γέροντα «μάντη» που θα γνωρίσουν εκεί και θα ξεδιαλύνουν τα προσωπικά τους αισθήματα. Η αφήγηση αυτή αποτελεί το μυθιστορηματικό κομμάτι του βιβλίου, που είναι το δέκατο πέμπτο από τα βιβλία που αποτελούν τον μυθιστορηματικό κύκλο των δεκαοχτώ κειμένων της Πέτροβιτς που ξεκίνησε το 1976 με το Μικρό αδελφό. Πλησιάζει η ενηλικίωση για πολλούς από τους ήρωες, η ωριμότητα και το γήρας για άλλους. Έρχεται, με άλλα λόγια, ο επίλογος του Bildungsroman της Πέτροβιτς, όπου φτάνουν στη λύση πολλά από τα ζητήματα που απασχολούσαν τους ήρωες, αλλά και τους αναγνώστες.

Για φαντάσου πρόβλεψη! Τι «βαθυστόχαστες» κοινοτυπίες Θεέ μου. Ότι ένα ταξίδι κάνει συνήθως καλό γενικά και ιδιαίτερα στις αισθηματικές απογοητεύσεις είναι πασίγνωστο και χιλιοειπωμένο. Αυτή η αμυδρή ελπίδα ήταν άλλωστε ο λόγος που δέχτηκε η Όλγα την πρόταση του μπαμπά να πάνε στο Μελένικο μέσω Θεσσαλονίκης. Μήπως και ξέφευγε λίγο το μυαλό της από τη σκέψη του Απελλή, μήπως γλίτωνε από την απελπισία που την έπνιγε.

Το κομμάτι αυτό μπορεί να χαρακτηριστεί ως ένα οδοιπορικό στο Μελένικο με έντονα, ωστόσο, κοινωνικό περιεχόμενο. Ιδιαίτερο στοιχείο στο βιβλίο αποτελεί η παράλληλη αφήγηση που ξεκινά την 1η Απριλίου 1813 και τελειώνει στις 4 Αυγούστου 1913. Το χωροχρονικό πλαίσιο της αφήγησης αυτής είναι τα εκατό χρόνια ιστορίας του Μελένικου Σερρών, μέχρι που περιήλθε από τις Μεγάλες Δυνάμεις στα βουλγαρικά εδάφη. Πρόκειται για τον τόπο καταγωγής της Λότης Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, γι’ αυτό και ο αναγνώστης θα μάθει αρκετά στοιχεία για την οικογένειά της από τις απαρχές του γενεαλογικού της δέντρου. Επομένως, στην ιστορική αυτή αφήγηση οι περισσότεροι από τους χαρακτήρες είναι πραγματικοί, είτε πρόκειται για προγόνους της συγγραφέως είτε για ιστορικές προσωπικότητες που σημάδεψαν με την παρουσία τους την Ελληνική Ιστορία, θετικά ή αρνητικά. Οι χαρακτήρες αυτοί ενισχύουν την ιστορικότητα της αφήγησης και, με την παράλληλη πορεία τους με τους μυθοπλαστικούς, ενδυναμώνουν και τον κοινωνικό χαρακτήρα του κειμένου.

Οι δύο αφηγήσεις εμπλέκονται, καθώς η Όλγα Νόιγκερ θα αρχίσει να αναζητά στο ταξίδι της απαντήσεις σε οικογενειακά θέματα και θα γνωρίσει πρόσωπα και καταστάσεις που θα αλλάξουν τη ζωή της και θα επηρεάσουν τον χαρακτήρα της. Αναζητά, επίσης, ένα παλιό κειμήλιο της γιαγιά της, Ελισάβετ Βεζούκα-Νόιγκερ, που έχουμε παρακολουθήσει τη ζωή της στο βιβλίο Τραγούδι για τρεις, και θα ανακαλύψει ότι ο παράξενος «μάντης» που μένει στο Μελένικο είναι το μικρό βουλγαρόπουλο που είχε σώσει ο προπάππους της, Άγγελος Βεζούκας, πρωταγωνιστής στο βιβλίο Ο μικρός αδελφός.

Καθώς όλοι σχεδόν οι πρωταγωνιστικοί λογοτεχνικοί χαρακτήρες από τα κείμενα αυτού του μυθιστορηματικού κύκλου της Πέτροβιτς εμφανίζονται στη σύγχρονη αφήγηση της Προφητείας του κόκκινου κρασιού, ο αναγνώστης της συγγραφέως ξαναθυμάται γεγονότα και δράσεις που έζησαν αυτοί οι ήρωες και οδηγείται σε συμπεράσματα και λύσεις. Η εμφανής εσωτερική διακειμενικότητα προϋποθέτει, βέβαια, τη γνώση των προηγούμενων αφηγήσεων, ώστε να αποκτήσει έτσι ο αναγνώστης μία πιο ολοκληρωμένη εικόνα για τους ήρωες αυτούς, χωρίς ωστόσο αυτό να είναι πλήρως απαραίτητο, καθώς σε κάθε κείμενο όπου παρουσιάζονται γίνεται σαφής η ολοκληρωμένη προσωπικότητά τους. Οι ενδοκειμενικές σχέσεις οδηγούνται στην ολοκλήρωσή τους, αφήνοντας στους αναγνώστες περιθώρια ενδοσυγγραφικής διερεύνησης και παρέμβασης πέραν του κειμενικού τέλους και ανάλογα με την μέχρι τώρα αναγνωστική τους εμπειρία.

Μέσα από την εναλλαγή των αφηγήσεων, των χωροχρονικών δεδομένων, την πληθώρα των μυθοπλαστικών και πραγματικών χαρακτήρων, την ηλικιακή, νοητική και συναισθηματική τους κατάσταση, αλλά και μέσα σε ένα χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των τριάντα ετών, η συγγραφέας Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου, με την Προφητεία του κόκκινου κρασιού και με κεντρικό άξονα την παλιά δοξασία για το χυμένο κόκκινο κρασί, δηλαδή μέσα από ένα πνεύμα αισιοδοξίας και αίσθησης της ηθικής δικαίωσης, οδηγεί πάνω από εξακόσιους μυθιστορηματικούς χαρακτήρες προς την ολοκλήρωση της προσωπικότητάς τους, αλλά και της πολύχρονης μυθιστορηματικής τους πορείας.

Περίληψη: Ένα ταξίδι στο θρυλικό Μελένικο, στον «Μιστρά του Βορρά», γίνεται αφορμή για να ζωντανέψει το παρελθόν της βυζαντινής αυτής πόλης, κέντρου του Ελληνισμού, όπως το έζησαν γνωστές οικογένειες που βίωσαν την ακμή και την πτώση του. Έρχονται έτσι στο φως σημαντικοί σταθμοί στην πολυτάραχη πορεία του από τον καιρό του Ρήγα και της Φιλικής Εταιρείας ως τους Βαλκανικούς πολέμους και την καταστροφή του τον Αύγουστο του 1913, όταν οι χιλιάδες κάτοικοί του πήραν τον δρόμο της προσφυγιάς. Πρόσωπα πραγματικά και φανταστικά, μέσα από την ατομική τους ζωή φανερώνουν πτυχές της νεοελληνικής ιστορίας που μένουν συχνά στη σκιά ή στο περιθώριο. Παράλληλα, μια νεαρή κοπέλα κι ένας φοιτητής θα γνωρίσουν την τωρινή μορφή της πόλης, που «χτίστηκε μέσα στα βουνά», κατά τον ελύτειο στίχο, θα προβληματιστούν με την παράξενη συμπεριφορά ενός γέροντα «μάντη» και θα ξεδιαλύνουν τα προσωπικά τους αισθήματα. Το ταξίδι αυτό θα σημάνει την αρχή ενός νέου έρωτα.

Το μυθιστόρημα τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο και με το Βραβείο του Ελληνικού Τμήματος της ΙΒΒΥ

Εκδόσεις Πατάκη, 2008, 7^η έκδ. 2018

Σελίδες: 312

ISBN: 978-960-16-3028-1