Συνέχεια
από την προηγούμενη ανάρτηση
Από το βιβλίο μου Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία (Καστανιώτης 1983, 1987 - εξαντλημένο[1]).
Εξετάζοντας κανείς τα βιβλία των
τελευταίων ετών, διαπιστώνει ότι ο προβληματισμός γύρω από την παρουσίαση της
γυναίκας σύμφωνα με τη σύγχρονη πραγματικότητα υπάρχει. Από τις μικρές ιστορίες
για την προσχολική ηλικία και τα παραμυθάκια, ως τα μυθιστορήματα για μεγάλα
παιδιά, παρατηρείται μια προσπάθεια να μη γίνουν τα λάθη του παρελθόντος.
Περισσότερα τώρα είναι τα βιβλία με κορίτσια ηρωίδες, συχνότερα αναφέρονται
εργαζόμενες μητέρες και έλειψαν οι έμμεσες υποδείξεις ότι «τα κοριτσάκια πρέπει
να προετοιμάζονται αποκλειστικά για το ρόλο της νοικοκυράς». Παραδείγματα και
πάλι δεν θα αναφέρω, για το λόγο που ήδη εξήγησα. Το σημείο όπου έχουμε φτάσει
δεν θεωρείται βέβαια απόλυτα ικανοποιητικό από τις οργισμένες φεμινίστριες.
Φοβούμαι όμως ότι εκείνα τα παραπάνω που ζητούνται δεν θα βοηθήσουν στη λύση του
προβλήματος, γιατί αφορούν σημεία εξωτερικά.
Συμβαίνει δηλαδή το ίδιο που παρατηρεί κανείς και γενικότερα στο ζήτημα της
ισότητας των δύο φύλων.
Εκείνο
που προσπαθώ να πω, είναι ότι το όλο θέμα δεν μπορεί να φτάσει σε «αίσιο
τέλος», αν καταπιανόμαστε μόνο με ό,τι αφορά τον εξωτερικό μας κόσμο, αν δεν μας
απασχολήσει το ίδιο και ο εσωτερικός. Η κοινωνική αρμονία δεν μπορεί να
αποκατασταθεί, αν δεν αποκατασταθεί πρώτα στα ανθρώπινα πλάσματα η ψυχική τους
αρμονία, αν δεν αποδεχτούν μέσα τους την αναγκαιότητα υπάρξεως και του αρσενικού
και του θηλυκού στοιχείου. Για να εξηγήσω καλύτερα αυτό που εννοώ, θα ζητήσω τη
βοήθεια του ΄Αγγλου κριτικού και συγγραφέα παιδικών βιβλίων Aidan Chambers,
που τον άκουσα να μιλά στο 18ο Συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης
βιβλίων για τη Νεότητα, που έγινε στο Cambridge[2]. Είπε: «Ένα
από τα καινούρια που έφερε ο αιώνας μας είναι η νέα γνώση γύρω από το “αρσενικό”
και το “θηλυκό”. Είμαστε βέβαιοι τώρα, από επιστημονικές, βιολογικές έρευνες,
ότι καθένα από τα δύο γένη περιέχει στοιχεία από το αντίθετό του κι αυτό έχει
μεγάλη σημασία. Το σωστό “πάντρεμα” αυτών των δύο στοιχείων (άσχετα από το ποιο
επικρατεί) δημιουργεί πληρότητα.
Δε θέλω εδώ – τόνισε ο Chambers – να νομιστεί ότι υποστηρίζω οποιαδήποτε κατάσταση “unisex”, κάθε άλλο! Μιλώ μονάχα για ολοκλήρωση της
προσωπικότητας που προέρχεται από την ισορροπία στον εσωτερικό μας κόσμο του “Animus” και της “Anima”.
Μόνο μαζί με τούτη την ισορροπία μπορεί να έρθει και η άλλη, στον εξωτερικό,
στην κοινωνία, με τις κοινωνικές ηθικές, πολιτικές διαστάσεις του θέματος,
σχετικά με τη θέση των δύο φύλων. Κι εδώ, μη φανταστείτε ότι μιλώ απλώς για την
απελευθέρωση της γυναίκας. Μια τέτοια διεκδίκηση είναι μονομερής και λαθεμένη,
όταν αφορά την εξωτερική πλευρά του ζητήματος. Μιλώ για την αναγνώριση της
αναγκαιότητα να συνυπάρχουν σε αρμονία τα δύο αυτά στοιχεία, τόσο μέσα μας, όσο
κι έξω στην κοινωνία».[3]
Ας
δούμε πώς βλέπει το θέμα κι ένας δικός μας διανοητής, ο Χρήστος Μαλεβίτσης: «Η
απελευθέρωση των γυναικών […] πρέπει ταυτοχρόνως να αποτελεί και απελευθέρωση
του θηλυκού στοιχείου, προκειμένου τούτο να συμβάλλει με τη δική του εισφορά
στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Απελευθέρωση των γυναικών και υποταγή τους στις
αξίες της ανδροκρατικής κοινωνίας είναι μια άλλη μορφή υποδούλωσης ίσως
χειρότερης από την προηγούμενη. […] Οι γυναίκες πρέπει να συνειδητοποιήσουν
μόνες τους τη σημασία του θηλυκού στοιχείου στη ζωή, στην ιστορία, στον
πολιτισμό. […] Η πλήρης και πραγματική απελευθέρωση θα πραγματοποιηθεί όταν
τούτη απαλλαγεί από την ανδροκρατική ιδεολογία […]. Επιβάλλεται η στράτευση του
θηλυκού στοιχείου της ζωής. Στράτευση υπέρ της ειρήνης και της ζωής και όχι
υπέρ του πολέμου και του θανάτου. […] Τότε το θηλυκό στοιχείο θα έχει
συμπαραστάτες στο έργο του τις ευγενικές θεές-μητέρες, καθώς τούτες θα
επιστρέφουν από την εξορία πολλών χιλιετιών»[4].
Πρέπει
να σκεφτούμε, λοιπόν, σοβαρά ότι το θέμα δεν μπορεί να βρίσκεται μόνο στο
χαμηλό επίπεδο των διεκδικήσεων του τύπου «να δούμε και τους άντρες με ποδιά»
και «τις γυναίκες να οδηγούν μπουλντόζες». Δεν είναι ύστερα, μόνο να δούμε την εργάτρια ν’ αμείβεται
όσο και ο εργάτης. Δεν είναι μόνο να
επιτύχουμε ίση φροντίδα για τα παιδιά, τόσο από μέρους της μάνας όσο και του
πατέρα. Δεν είναι να υποτιμούμε και να υποβιβάζουμε τη μητρότητα –το θείο αυτό
έργο- ούτε να περιφρονούμε τη μάνα της παράδοσης. Γιατί, όπως πάλι γράφει ο
Χρήστος Μαλεβίτσης: «Τον μέγα πόνο του κόσμου τον σήκωσε […] αυτό το ταπεινό
πλάσμα, το αμνημόνευτο, το σιωπηλό, το στοιχειό της ιστορίας, το στοιχειό της
γης. Αυτό το ταπεινό πλάσμα που όσο αφανίζεται από τη σύγχρονη ιστορική
συγκυρία, τόσο εξαίρεται η υπαρξιακή της σημαντικότητα και αθανατίζεται ως ανεπανάληπτος
ανθρώπινος τύπος»[5].
[1] http://www.loty.gr/meletimata_analyt_1.htm
Από το βιβλίο μου Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία (Καστανιώτης 1983, 1987 - εξαντλημένο[1]).
Εξετάζοντας κανείς τα βιβλία των
τελευταίων ετών, διαπιστώνει ότι ο προβληματισμός γύρω από την παρουσίαση της
γυναίκας σύμφωνα με τη σύγχρονη πραγματικότητα υπάρχει. Από τις μικρές ιστορίες
για την προσχολική ηλικία και τα παραμυθάκια, ως τα μυθιστορήματα για μεγάλα
παιδιά, παρατηρείται μια προσπάθεια να μη γίνουν τα λάθη του παρελθόντος.
Περισσότερα τώρα είναι τα βιβλία με κορίτσια ηρωίδες, συχνότερα αναφέρονται
εργαζόμενες μητέρες και έλειψαν οι έμμεσες υποδείξεις ότι «τα κοριτσάκια πρέπει
να προετοιμάζονται αποκλειστικά για το ρόλο της νοικοκυράς». Παραδείγματα και
πάλι δεν θα αναφέρω, για το λόγο που ήδη εξήγησα. Το σημείο όπου έχουμε φτάσει
δεν θεωρείται βέβαια απόλυτα ικανοποιητικό από τις οργισμένες φεμινίστριες.
Φοβούμαι όμως ότι εκείνα τα παραπάνω που ζητούνται δεν θα βοηθήσουν στη λύση του
προβλήματος, γιατί αφορούν σημεία εξωτερικά.
Συμβαίνει δηλαδή το ίδιο που παρατηρεί κανείς και γενικότερα στο ζήτημα της
ισότητας των δύο φύλων.
Εκείνο
που προσπαθώ να πω, είναι ότι το όλο θέμα δεν μπορεί να φτάσει σε «αίσιο
τέλος», αν καταπιανόμαστε μόνο με ό,τι αφορά τον εξωτερικό μας κόσμο, αν δεν μας
απασχολήσει το ίδιο και ο εσωτερικός. Η κοινωνική αρμονία δεν μπορεί να
αποκατασταθεί, αν δεν αποκατασταθεί πρώτα στα ανθρώπινα πλάσματα η ψυχική τους
αρμονία, αν δεν αποδεχτούν μέσα τους την αναγκαιότητα υπάρξεως και του αρσενικού
και του θηλυκού στοιχείου. Για να εξηγήσω καλύτερα αυτό που εννοώ, θα ζητήσω τη
βοήθεια του ΄Αγγλου κριτικού και συγγραφέα παιδικών βιβλίων Aidan Chambers,
που τον άκουσα να μιλά στο 18ο Συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης
βιβλίων για τη Νεότητα, που έγινε στο Cambridge[2]. Είπε: «Ένα
από τα καινούρια που έφερε ο αιώνας μας είναι η νέα γνώση γύρω από το “αρσενικό”
και το “θηλυκό”. Είμαστε βέβαιοι τώρα, από επιστημονικές, βιολογικές έρευνες,
ότι καθένα από τα δύο γένη περιέχει στοιχεία από το αντίθετό του κι αυτό έχει
μεγάλη σημασία. Το σωστό “πάντρεμα” αυτών των δύο στοιχείων (άσχετα από το ποιο
επικρατεί) δημιουργεί πληρότητα. 
Δε θέλω εδώ – τόνισε ο Chambers – να νομιστεί ότι υποστηρίζω οποιαδήποτε κατάσταση “unisex”, κάθε άλλο! Μιλώ μονάχα για ολοκλήρωση της
προσωπικότητας που προέρχεται από την ισορροπία στον εσωτερικό μας κόσμο του “Animus” και της “Anima”.
Μόνο μαζί με τούτη την ισορροπία μπορεί να έρθει και η άλλη, στον εξωτερικό,
στην κοινωνία, με τις κοινωνικές ηθικές, πολιτικές διαστάσεις του θέματος,
σχετικά με τη θέση των δύο φύλων. Κι εδώ, μη φανταστείτε ότι μιλώ απλώς για την
απελευθέρωση της γυναίκας. Μια τέτοια διεκδίκηση είναι μονομερής και λαθεμένη,
όταν αφορά την εξωτερική πλευρά του ζητήματος. Μιλώ για την αναγνώριση της
αναγκαιότητα να συνυπάρχουν σε αρμονία τα δύο αυτά στοιχεία, τόσο μέσα μας, όσο
κι έξω στην κοινωνία».[3]
Ας
δούμε πώς βλέπει το θέμα κι ένας δικός μας διανοητής, ο Χρήστος Μαλεβίτσης: «Η
απελευθέρωση των γυναικών […] πρέπει ταυτοχρόνως να αποτελεί και απελευθέρωση
του θηλυκού στοιχείου, προκειμένου τούτο να συμβάλλει με τη δική του εισφορά
στη διαμόρφωση του πολιτισμού. Απελευθέρωση των γυναικών και υποταγή τους στις
αξίες της ανδροκρατικής κοινωνίας είναι μια άλλη μορφή υποδούλωσης ίσως
χειρότερης από την προηγούμενη. […] Οι γυναίκες πρέπει να συνειδητοποιήσουν
μόνες τους τη σημασία του θηλυκού στοιχείου στη ζωή, στην ιστορία, στον
πολιτισμό. […] Η πλήρης και πραγματική απελευθέρωση θα πραγματοποιηθεί όταν
τούτη απαλλαγεί από την ανδροκρατική ιδεολογία […]. Επιβάλλεται η στράτευση του
θηλυκού στοιχείου της ζωής. Στράτευση υπέρ της ειρήνης και της ζωής και όχι
υπέρ του πολέμου και του θανάτου. […] Τότε το θηλυκό στοιχείο θα έχει
συμπαραστάτες στο έργο του τις ευγενικές θεές-μητέρες, καθώς τούτες θα
επιστρέφουν από την εξορία πολλών χιλιετιών»[4].
Πρέπει
να σκεφτούμε, λοιπόν, σοβαρά ότι το θέμα δεν μπορεί να βρίσκεται μόνο στο
χαμηλό επίπεδο των διεκδικήσεων του τύπου «να δούμε και τους άντρες με ποδιά»
και «τις γυναίκες να οδηγούν μπουλντόζες». Δεν είναι ύστερα, μόνο να δούμε την εργάτρια ν’ αμείβεται
όσο και ο εργάτης. Δεν είναι μόνο να
επιτύχουμε ίση φροντίδα για τα παιδιά, τόσο από μέρους της μάνας όσο και του
πατέρα. Δεν είναι να υποτιμούμε και να υποβιβάζουμε τη μητρότητα –το θείο αυτό
έργο- ούτε να περιφρονούμε τη μάνα της παράδοσης. Γιατί, όπως πάλι γράφει ο
Χρήστος Μαλεβίτσης: «Τον μέγα πόνο του κόσμου τον σήκωσε […] αυτό το ταπεινό
πλάσμα, το αμνημόνευτο, το σιωπηλό, το στοιχειό της ιστορίας, το στοιχειό της
γης. Αυτό το ταπεινό πλάσμα που όσο αφανίζεται από τη σύγχρονη ιστορική
συγκυρία, τόσο εξαίρεται η υπαρξιακή της σημαντικότητα και αθανατίζεται ως ανεπανάληπτος
ανθρώπινος τύπος»[5].
Δεν
είναι λοιπόν εκεί ή μόνο εκεί το θέμα. Είναι να δουλέψουμε για ν’
αποκαταστήσουμε τη σπουδαιότητα του «θηλυκού» πνεύματος στον κόσμο και να
παντρέψουμε αρμονικά τον «Animus» με την «Anima»,
με άλλα λόγια, το ανήσυχο πνεύμα με την ψυχική γαλήνη, την επιθετική έκφραση με
την κατάφαση της ζωής, τη δημιουργία με την αγάπη. Μόνο έτσι θα προκύψουν
πραγματικά ανθρώπινα πρόσωπα και μόνο έτσι υπάρχει ελπίδα να φτάσουμε σε κάποια
κοινωνική αρμονία.
Κάτι
ανάλογο χρειάζεται, φρονώ, και στα παιδικά βιβλία, πέρα από τα
κοριτσάκια-ηρωίδες, τα κοριτσάκια-αστροναύτισσες, τα κοριτσάκια-επιστημόνισσες
και τ’ αγοράκια-καλούς μπαμπάδες, τ’ αγοράκια που βοηθούν κι αυτά στο σπίτι.
Γιατί, όπως παρατηρεί πάλι ο Champers, από
τις ψυχολογικές έρευνες γνωρίζουμε ότι σ’ ένα σωστό σύγχρονο παιδικό βιβλίο,
όπου το θηλυκό και το αρσενικό πνεύμα αλληλοσυμπληρώνονται, δεν έχει σημασία αν
πρωταγωνιστής είναι αγόρι ή κορίτσι.
(το
τέλος στην επόμενη ανάρτηση http://lotypetrovits.blogspot.gr/2013/03/9.html )
[1] http://www.loty.gr/meletimata_analyt_1.htm
