Η γυναίκα και η παιδική λογοτεχνία (7)

Συνέχεια από την προηγούμενη ανάρτηση

Από το βιβλίο μου Μιλώντας για τα παιδικά βιβλία (Καστανιώτης 1983, 1987 - εξαντλημένο[i]).

 ‘Ένα από τα κοινωνικά προβλήματα που τα τελευταία χρόνια απασχολεί όσους ερευνούν ή ασχολούνται με την παιδική λογοτεχνία, όσους κρίνουν ή γράφουν, είναι και η θέση της γυναίκας στα παιδικά βιβλία. Θα σταθώ σ’ αυτό για τρεις λόγους: (α) γιατί είναι ένα από τα θέματα που προκαλούν τις περισσότερες συζητήσεις, (β) γιατί έχει στενή σχέση με το θέμα μας και (γ) γιατί η ανάγκη να παρουσιαστεί ορθά φοβούμαι πως ακόμα δεν έχει καλυφθεί με το σωστό πνεύμα από τους συγγραφείς που – όπως είπαμε- στην πλειοψηφία τους, γενικά, είναι γυναίκες.

Είναι ίσως γνωστό ότι, από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, οι διαμαρτυρίες για το στερεότυπο τρόπο που παρουσιαζόταν η γυναίκα στα μέσα μαζικής ενημέρωσης, στις διαφημίσεις, στα βιβλία γενικά και ειδικότερα στα παιδικά και στ’ αναγνωστικά, άρχισαν στις προηγμένες χώρες της Δύσης να φουντώνουν. Η εικόνα της γυναίκας που άλλο σκοπό δεν μπορεί να έχει από το να είναι  ωραία και κομψή με αποκλειστικό στόχο την πρόκληση και την ικανοποίηση του ανδρικού φύλου, ή από το να φέρνει στον κόσμο παιδιά και να μαγειρεύει, άρχισε να θεωρείται ολότελα προσβλητική και απορριπτέα. Οι εκστρατείες που ξεκίνησαν για να διορθωθεί το κακό ήταν πάμπολλες και η ποικιλία τους σε προέλευση, σε βαθμό οξύτητας,  σε σοβαρότητα και σε μέγεθος, πολύ μεγάλη. Μια τέτοια κίνηση δεν ήταν βέβαια δυνατό να μη φτάσει και στη χώρα μας.

 

Kατηγορήθηκαν λοιπόν πολλά παιδικά βιβλία, και ιδιαίτερα τ’ αναγνωστικά, για τα «στερεότυπα» που επαναλαμβάνουν, για τη δευτερεύουσα θέση όπου τοποθετούν το γυναικείο φύλο. Οι κατηγορίες αυτές είχαν μεγάλη απήχηση, αφού ως ένα βαθμό ήταν βάσιμες, τουλάχιστον για τα βιβλία με σύγχρονα θέματα. ΄Ηταν πραγματικά εντελώς αφύσικο, για παράδειγμα, να μη συναντά κανείς σε τέτοια βιβλία ή αναγνωστικά ούτε μια μητέρα-επιστήμονα, ούτε μια έστω και απλώς εργαζόμενη μητέρα.

            Όμως η οργή για τέτοιες καταστάσεις – και όχι μόνο στην Ελλάδα – έφτασε κάποτε σε υπερβολές. Ζητήθηκαν ευθύνες ως και από τα παραδοσιακά λαϊκά παραμύθια κι έγιναν προσπάθειες για «απομυθοποίηση» ή και παντελή απόρριψή τους, γιατί διαιώνιζαν – υποστηρίχτηκε – την εικόνα της καταπιεσμένης γυναίκας και ενίσχυαν τις αρχές των ανδροκρατικών κοινωνιών. Ως και στα ιστορικά μυθιστορήματα θεωρήθηκε ύποπτος ο τρόπος που παρουσιαζόταν η γυναίκα, λες και θα ήταν ποτέ δυνατόν, οι συγγραφείς ιστορικών μυθιστορημάτων να μη ζωντάνευαν ιστορικά γεγονότα και χαρακτήρες σύμφωνα με τις αντιλήψεις και τα δεδομένα της εποχής όπου στήνουν τα μυθιστορήματά τους. ΄Αλλωστε και για τα σύγχρονα ρεαλιστικά παιδικά μυθιστορήματα υπάρχει αντίλογος: Η λογοτεχνία – υποστηρίζουν πολλοί – δεν μπορεί παρά να απεικονίζει την πραγματικότητα και όχι να «διδάσκει» σωστές θέσεις. Και η πραγματικότητα δεν είναι πάντα σύμφωνη με τις φεμινιστικές προδιαγραφές. Πλήθος γυναίκες εξακολουθούν να περνούν τον περισσότερο καιρό τους στην κουζίνα, να υφίστανται μειώσεις και να μην τους αναγνωρίζονται στην ουσία δικαιώματα, ενώ από την άλλη πλευρά ένας σημαντικότατος αριθμός γυναικών ασχολείται αποκλειστικά και εκούσια με τα οικιακά ή με την ανατροφή των παιδιών και όχι μόνο δεν πιστεύει ότι αυτό είναι υποτιμητικά, αλλά αντίθετα το θεωρεί θεμελιώδη προσφορά στην κοινωνία.
 

Ο πολύς θόρυβος, πάντως, και οι υπερβολές, στις περισσότερες ξένες χώρες τουλάχιστον, άρχισε από καιρό να κοπάζει[ii] και μια πιο ισορροπημένη αντιμετώπιση του όλου θέματος παίρνει τη θέση τους. Για την αξία των παραδοσιακών παραμυθιών άλλωστε πολλές επιστημονικές μελέτες έχουν ήδη αποδείξει τη διαχρονική λειτουργία τους και τη σημασία του συμβολισμού τους, που καμιά σχέση δεν  έχει με σκόπιμη αντιφεμινιστική προπαγάνδα, αλλά αποσκοπεί στην ωρίμαση της ανθρώπινης προσωπικότητας – είτε αρσενικής, είτε θηλυκής[iii].

            Και οι συγγραφείς παιδικών βιβλίων; Πώς αντιμετώπισαν στον τόπο μας όλο αυτό το ζήτημα;

           
  (Συνεχίζεται :  http://lotypetrovits.blogspot.gr/2013/03/8.html )

---

[i] http://www.loty.gr/meletimata_analyt_1.htm    

[ii] Η διαπίστωση αυτή, π.χ., που αφορά όχι μόνο το συγκεκριμένο θέμα όσο και άλλα κοινωνικά ζητήματα ως θέματα των παιδικών βιβλίων, περιλαμβάνεται στην εισήγηση της Gerda Neumann, με τίτλο “The Social Role of Fiction for Young People”, στο 18^ο Συνέδριο της Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα (ΙΒΒΥ – www.ibby.org ), Cambridge, 1982. (βλ. στα πρακτικά : http://www.literature.at/viewer.alo?objid=14826&viewmode=fullscreen&scale=3.33&rotate=&page=95  

[iii] Ενδεικτικά τα όσα αναφέρονται στα βιβλία των : Carl Jung: Man and his Symbols”, New York, Dell Publishing Co, 1968, sel. 68, και Nicholas Tucker: The Child and the Book, Cambridge University Press, 1981, sel. 86, 87, 212, 213.