Προ καιρού μού ζητήθηκε να απαντήσω
σε τρείς ερωτήσεις. Παραθέτω τις απαντήσεις μου με τη σκέψη πως ίσως ενδιαφέρουν
όσους ασχολούνται με την παιδική/νεανική λογοτεχνία:
1.
Ποιες άλλες μορφές οικογένειας, πέρα από την παραδοσιακή, υπάρχουν στα βιβλία σας
και ποια η αφορμή;
- Σε αρκετά από τα έργα μου –
μυθιστορήματα, μικρές ιστορίες ή παραμύθια - συναντά κανείς τέσσερις μορφές
οικογένειας εκτός από την παραδοσιακή, είτε σε ρόλο πρωταγωνιστικό είτε σε
δευτερεύοντα:
(α) Οικογένειες ατόμων σε δεύτερο
γάμο, είτε από διαζύγιο είτε από χηρεία, που περιλαμβάνουν ετεροθαλή αδέρφια ή
παιδιά χωρίς συγγένεια μεταξύ τους (Σπίτι για πέντε, Γιούσουρι στην τσέπη,
Λάθος, Κύριε Νόιγκερ! Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας, Το μυστήριο του
καλοκαιρινού Αγιοβασίλη, Ο κόκκινος θυμός, Τα παιδιά της Άνοιξης),
(β) Οικογένειες μονογονεϊκές από
χηρεία, διαζύγιο, ή επιλογή (Στο
τσιμεντένιο δάσος, Ζητείται μικρός, Καναρίνι και μέντα, Ο κόκκινος θυμός, Αμίλητη
αγάπη, Στη γειτονιά του Ήλιου, Η οικογένεια του Ήλιου, Πασχαλιά και πασχαλίτσα),
(γ) Υποκατάστατα οικογενειών, π.χ.
ορφανοτροφείο, ξενώνας, κοινόβιο (Καναρίνι
και μέντα, Ο κόκκινος θυμός, Το παιδί από τη θάλασσα, Κάθε νεράιδα και δουλειά,
Οι ζαβολιές του Ζαβολίνου),
(δ) Οικογένειες διευρυμένες με
υιοθεσία. (Καναρίνι και μέντα, Ο κόκκινος
θυμός, Στη σκιά της πράσινης βασίλισσας, Πασχαλιά και πασχαλίτσα).
Την αφορμή για να περιληφθούν τέτοιες μορφές οικογένειες στα βιβλία μου
τη δίνει η ίδια η ζωή, ο περίγυρος, τα περιστατικά και οι καταστάσεις που
επισημαίνω ή τυχαίνει να γνωρίσω από κοντά. Προσωπικά βιώματα σχετικά με κάποια
από τις τέσσερις περιπτώσεις που ανέφερα παραπάνω δεν έχω, αλλά αυτό δεν έχει
καμιά σημασία. Για τον λογοτέχνη, το προσωπικό βίωμα δεν είναι απαραίτητο,
εφόσον διαθέτει τις απαιτούμενες «κεραίες» για να συλλαμβάνει τα συμβαίνοντα
και να τα βιώνει ως δικά του.
2.
Από την πείρα σας, πώς θα λέγατε ότι αντιδρούν τα παιδιά, όταν διαβάζουν για
οικογένειες άλλης μορφής από τη δική τους;
- Τα παιδιά της εποχής μας δεν
εκπλήσσονται, βέβαια, όταν συναντούν στα λογοτεχνικά βιβλία διαφορετικές από τη
δική τους μορφές οικογένειας, αφού συχνά τις βλέπουν στον περίγυρό τους ή ακούν
γι’ αυτές. Απλώς, αν τα ίδια δεν έχουν
βιώσει παρόμοιες καταστάσεις, μπορεί στην αρχή να τις αντιμετωπίζουν ίσως με κάποιο
προβληματισμό, η γνωριμία ωστόσο με άλλου τύπου οικογένειες συμβάλλει στην
κατανόηση των άλλων και τα ευαισθητοποιεί ως προς τη διαφορετική οικογενειακή
κατάσταση πολλών συνομηλίκων τους. Από την άλλη, για τα παιδιά που έχουν
προσωπική εμπειρία από μια οικογένεια μη παραδοσιακή, η αναφορά της στα βιβλία
που διαβάζουν συμβάλλει στο να μην αισθάνονται τον λεγόμενο «στιγματισμό κατά
παράληψη», κάτι που συμβαίνει όταν πουθενά δεν βρίσκουν καταστάσεις σαν τη δική
τους. Όταν την αναγνωρίζουν σε κάποιο βιβλίο, εκφράζουν συχνά ικανοποίηση και η
ψυχική τους ανακούφιση είναι έκδηλη.
3. Και κάτι γενικότερο: Θέτει
περιορισμούς η παιδική/νεανική λογοτεχνία στους δημιουργούς της;
- Εκείνο που απαιτεί η παιδική/νεανική λογοτεχνία είναι ο
σεβασμός προς το αναγνωστικό κοινό στο οποίο απευθύνεται κατά κύριο λόγο. Η
λέξη «σεβασμός», δεν είναι συνώνυμη με τη λέξη «περιορισμός». Απλώς φέρνει στην
επιφάνεια μια ιδιαίτερη στάση.
Ας αναφέρουμε, για παράδειγμα, την άποψη
ότι στα βιβλία για παιδιά είναι απαράδεκτη η χυδαιολογία - άποψη με την οποία
συντάσσομαι. Αυτό δεν σημαίνει περιορισμό, διάθεση λoγoκρισίας ή σεμνoτυφίας,
όπως δεν σημαίνει υπoστήριξη της πoτoαπαγόρευσης η αντίρρηση των ενηλίκων να
καταναλώνoυν τα παιδιά oινoπνευματώδη πoτά. Είναι απλώς η θέση ότι ο ανήλικος
αναγνώστης, τον οποίο οφείλουμε να σεβόμαστε, εφόσον δεν έχει ακόμα ολοκληρώσει
τη δική του αισθητική άποψη, είναι αδιανόητο να δέχεται καταιγισμό βωμολοχιών
με το πρόσχημα της ρεαλιστικής απεικόνισης και περιγραφής του σημερινού τρόπου
ομιλίας και θέασης των πραγμάτων.
Άλλο παράδειγμα είναι η άποψη ότι βιβλία
για παιδιά και νέους είναι εκείνα από τα οποία δεν λείπει η ελπιδοφόρα
προοπτική, μολονότι δεν αποκρύβουν τις δυσάρεστες πλευρές της ζωής. Συντάσσομαι
απολύτως και με την άποψη αυτή, την οποία επίσης δεν θεωρώ περιορισμό, αλλά
σεβασμό στο μέλλον των νεαρών αναγνωστών. Τo επιβεβαιώνει αυτό και η σύγχρoνη
παιδoψυχoλoγία, διδάσκoντας ότι στo παιδί πoυ δεν μπoρεί να φανταστεί τo μέλλoν
τoυ με αισιoδoξία, αναστέλλoνται oι μηχανισμoί ανάπτυξης. Επομένως την ελπίδα
δεν έχει κανείς το δικαίωμα να τη στερήσει από τα παιδιά και τους νέους,
αφαιρώντας την από τα βιβλία που διαβάζουν.
Γενικά θα έλεγα ότι είναι άστοχο να
μιλούμε για «περιορισμούς» ή, ακόμα χειρότερα, για «λογοκρισία» ή
«αυτολογοκρισία» στην παιδική/νεανική λογοτεχνία, όταν εκείνο που απαιτείται –
ας το επαναλάβουμε - είναι απλώς ο σεβασμός στο κοινό της.
-------------------------
Σημ.:
Στοιχεία για τα βιβλία που αναφέρονται στην πρώτη απάντηση βρίσκονται στην ιστοσελίδα www.loty.gr
