Τα τελευταία χρόνια όλο και πυκνώνουν
οι φωνές των επιστημόνων-ειδικών που προειδοποιούν με αδιάσειστα στοιχεία και
αριθμούς για τη φοβερή, τελειωτική καταστροφή που απειλεί τα οικοσυστήματα του
πλανήτη μας. Δέκα, το πολύ, χρόνια ζωής τούς δίνουν και τα επιχειρήματά τους είναι
απόλυτα κατανοητά από τον μέσο σύγχρονο άνθρωπο. Πασίγνωστο πια ότι η
"τρύπα" του όζοντος έχει απλωθεί σε έκταση τριπλάσια εκείνης των Ηνωμένων
Πολιτειών. Πασίγνωστο επίσης ότι δισεκατομμύρια λίτρα τοξικών ουσιών σκορπίζονται
στο περιβάλλον από τις βιομηχανίες των αναπτυγμένων χωρών της Ευρώπης και της
Αμερικής, αλλά και από κείνες της Ιαπωνίας, της Κορέας και της Αυστραλίας.
Πασίγνωστο, τέλος, ότι κάθε δευτερόλεπτο καίγεται κι ένα τεράστιο κομμάτι τροπικού
δάσους, πέρα από τα δάση που καίγονται σε άλλες ζώνες της γης.
Μια
τέτοια ζοφερή κατάσταση φυσικό είναι να συγκλονίζει πολλούς από όσους, με όποιο
τρόπο, υπηρετούν την Τέχνη και να τους γεννά την επιθυμία να εκφράσουν, καθένας
με την τέχνη τη δική του, τα όσα αισθάνονται μπροστά σ' αυτή την τραγική στιγμή
της ανθρωπότητας. 'Ετσι, πληθαίνουν οι ζωγράφοι, οι ποιητές, οι λογοτέχνες που
δίνουν έργα εμπνευσμένα από τον τρόμο που προκαλεί η επερχόμενη καταστροφή. Ας
αναφέρουμε για παράδειγμα μια έκθεση ζωγραφικής, που οργανώθηκε το 1993 από την
υπηρεσία του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του ΟΗΕ, με θέμα τον κίνδυνο που
διατρέχει η Γη από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Στην έκθεση αυτή πήραν μέρος
150 από τους καλύτερους εικαστικούς καλλιτέχνες του κόσμου -ζωγράφοι, σκιτσογράφοι
και γραφίστες. Τα έργα τους μάλιστα αποτυπώθηκαν και συγκεντρώθηκαν σχολιασμένα
σ' έναν πολυτελή τόμο από την αρμόδια υπηρεσία του ΟΗΕ, με τίτλο Η Τέχνη για την επιβίωση[1].
Παρήγορες, ενθαρρυντικές αυτές οι προσπάθειες. Κι είναι πολλοί εκείνοι που
πιστεύουν ότι η στράτευση της Τέχνης σ' έναν τέτοιον ιερό σκοπό, μια οικολογική
τέχνη με άλλα λόγια, ίσως πετύχει ό,τι δεν πέτυχαν άλλες ομάδες ατόμων εδώ και
χρόνια. Τίθεται όμως το ερώτημα: Θα τα καταφέρνει πάντα η τέχνη αυτή να μένει
Τέχνη πραγματική; Ο σκόπελος μιας άλλης μορφής διδακτισμού παραμονεύει πάντα.
'Ενας μεγάλος του ξένου κινηματογράφου δήλωσε ήδη: "Η οικολογική τέχνη, αν
δεν είναι προσεκτική και γίνει ακριβολόγα, θα μεταβληθεί σε Παπικό Λόγο. Η υπεροψία
της παντογνωσίας μπορεί να απωθήσει τον πολίτη"[2]. Και ο Ρέι Μπράντμπερι, γνωστός
συγγραφέας βιβλίων επιστημονικής φαντασίας, υπέρμαχος της οικολογικής τέχνης,
διευκρινίζει: "Δε θ' αρνηθώ να χρησιμοποιήσω τη μεταφορά της Φρίκης και
της Καταστροφής αλλά η χρήση της πρέπει να είναι περιορισμένη. Αλλιώς, ο
δηλητηριασμένος εαυτός μας θ' αρνηθεί να μας ανυψώσει πάνω από τη θεληματική
μας αποτυχία" [3].
Τέτοιες τάσεις και προβληματισμοί έχουν απασχολήσει εδώ και πολλά χρόνια
τους 'Ελληνες συγγραφείς παιδικής λογοτεχνίας. Γι' αυτό και από τους πρώτους,
από τη δεκαετία του '70 κιόλας, έδωσαν βιβλία για παιδιά και νέους με οικολογικό
προβληματισμό, έργα που κατάφεραν να σταθούν ως πραγματικά λογοτεχνήματα [4]. Πέρα από τις πολλές φανταστικές-αλληγορικές
ιστορίες και τα σύγχρονα παραμύθια που γράφτηκαν, είχαμε και αξιολογότατα
μυθιστορήματα και διηγήματα. Ας αναφέρουμε για παράδειγμα τα βιβλία Εμένα με νοιάζει της Γαλάτειας Σουρέλη, Ανάσες και ψίθυροι του δάσους της Λίτσας
Ψαραύτη, Τα βούκινα της Φύσης και Φιλενάδα, Φουντουκιά μου της Αγγελικής
Βαρελλά, Τα δέντρα μας της Θέτης Χορτιάτη,
Αγριολούλουδα για σένα του Δημήτρη Μανθόπουλου,
και πολλά άλλα.
Ο Γερμανός συγγραφέας Μίκαελ 'Εντε, μιλώντας το 1986 στο συνέδριο της
Διεθνούς Οργάνωσης Βιβλίων για τη Νεότητα που έγινε τη χρονιά εκείνη στο Τόκιο,
διατύπωσε μια άποψη με την οποία δύσκολα θα μπορούσε ν' αρνηθεί κανείς να συνταχθεί.
Είπε: Πιο το όφελος να μιλούμε για τη
μόλυνση και την καταστροφή του περιβάλλοντος, όταν αυτό καθ' αυτό το δέντρο δε
σημαίνει τίποτα για μας; Και γιατί ένας ποιητής, που με το ποίημά του με κάνει να
συνειδητοποιήσω την ομορφιά ενός δέντρου και τη συγγενική σχέση που με συνδέει
μ' αυτό το θαυμαστό δημιούργημα της Φύσης, θεωρείται άσχετος με το θέμα ή αναχρονιστικός
ενώ ο συγγραφέας ενός πύρινου φυλλαδίου ενάντια στην καταστροφή του
περιβάλλοντος
αντιμετωπίζεται σαν πιο αποτελεσματικός, προοδευτικός και θαρραλέος; Οι αξίες
δεν παρουσιάζονται από μόνες τους και δεν είναι αυταπόδεικτες. Αντίθετα, για να
επιβιώσουν, πρέπει όχι μόνο να δημιουργούνται αλλά και να ανανεώνονται... Καθήκον
του κάθε συγγραφέα είναι να επαναδημιουργεί τις αξίες ξανά και ξανά, με το δικό
του τον τρόπο, τη δική του την ηλικία, τη δική του την παιδεία. Αν δεν το κάνει,
τότε αυτές οι αξίες γρήγορα θα χάσουν τον πραγματικό τους χαρακτήρα" [5].
 |
| Μίκαελ ΄Εντε |
Να λοιπόν τι προσφέρει η λογοτεχνία - ολόκληρη η παιδική/νεανική λογοτεχνία
και όχι μόνο η θεματικά συνδεδεμένη με το περιβάλλον. Εκλεπτύνει την
αισθητηριακή αντίληψη των αναγνωστών της, αναπτύσσει τη φαντασία τους, οξύνει
τις νοητικές δυνάμεις και την κρίση τους για τ' ανθρώπινα, "επαναδημιουργεί"
τις αιώνιες αξίες. Πώς θα μπορούσε, αλήθεια, να νοιαστεί για το περιβάλλον και
τα οικολογικά προβλήματα ένας άνθρωπος αδιάφορος για το τι συμβαίνει γύρω του,
δίπλα του, στο συνάνθρωπό του, στην κοινωνία; Πώς θα μπορούσε να νοιαστεί για το
περιβάλλον και ν' ανησυχήσει για την καταστροφή του ένας άνθρωπος που η ατροφική
φαντασία του τον καθιστά ανίκανο να δει πώς θα καταντήσει ο πλανήτης μας, αν συνεχίσουμε
να τον μολύνουμε και να τον λεηλατούμε; Πώς μπορεί να νοιαστεί για το περιβάλλον
ο άνθρωπος που πρώτα ενδιαφέρεται για το τι έχει
και ύστερα ή καθόλου για το τι είναι;
'Οταν τον απασχολεί πάνω απ' όλα η απόκτηση όλο και πιο πολλών υλικών αγαθών
και όχι το πώς θα ζήσει σε αρμονία με τον εαυτό του και το περιβάλλον του
-έμψυχο και άψυχο- στο σύντομο πέρασμά του από τη ζωή;
Σε τούτους τους τομείς, τους πρωταρχικούς, βοηθάει αναμφίβολα ολόκληρη η
παιδική/νεανική λογοτεχνία, όλα τα παιδικά/νεανικά βιβλία, άσχετα με το θέμα τους,
όταν είναι γνήσια λογοτεχνήματα. Γιατί τότε συμβάλλουν ουσιαστικά στην ευαισθητοποίηση
του αναγνωστικού τους κοινού, στη διάνοιξη της φαντασίας του, στην καλλιέργεια
του ψυχικού του κόσμου. 'Αλλωστε η μόλυνση και η καταστροφή δεν απειλεί μόνο τον
έξω του ανθρώπου κόσμο αλλά και τον κόσμο τον έσω. Αν αυτός ο έσω κόσμος δεν είναι
κατάλληλα προετοιμασμένος κι ευαίσθητος, "σκαμμένος" από τη λογοτεχνία
-ή τουλάχιστο κ α ι από αυτήν- θα είναι αδύνατο να σπείρουν οι
ειδικοί τον φωτισμένο τους λόγο και να βλαστήσει: Να μας εξηγήσουν επιστημονικά
τους κινδύνους που μας απειλούν κι εμείς να βρούμε ή να υιοθετήσουμε τους τρόπους
που θα μας επιτρέψουν, έστω και την ύστατη ώρα, να βγούμε από το σημερινό αδιέξοδο.
Να μας διευκρινίσουν με τις ειδικές τους γνώσεις κι εμείς να αφομοιώσουμε
πράγματα που παλιότερες γενιές τα θεωρούσαν αυτονόητα, γι' αυτό και σέβονταν τη
φύση, χωρίς να τους το έχει διδάξει κάποιος επιστήμονας. 
Οι συγγραφείς και γενικά όσοι ασχολούνται με κάποια μορφή Τέχνης, άλλο
δεν μπορούν παρά να συνεχίσουν τον αγώνα με τα δικά τους έργα, ό,τι θέμα και να
έχουν, με την ελπίδα ότι θα συμβάλλουν έτσι στο "σκάψιμο" που αναφέραμε.
Από κει και ύστερα το λόγο τον έχουν οι οικολόγοι, οι ειδικοί επιστήμονες.
περιλαμβάνεται στο βιβλίο
