Ο Καζαντζάκης λέει στην Ασκητική του:
«Δε φτάνει ν’ ακούς μέσα σου τη βουή των
προγόνων. Δεν φτάνει να τους νιώθεις να παλεύουν μπροστά από το κατώφλι του νου
σου. Όλοι χύνονται να πιαστούν από το ζεστό μυαλό σου, ν’ ανέβουν πάλι στο φως
της μέρας.»
Στο φως της μέρας της σημερινής λοιπόν, να
σου ένας από τους προγόνους μου, πιασμένος πάλι από το (ακόμα) ζεστό μυαλό μου,
με αφορμή τη μαύρη επέτειο της εκτέλεσης του Ρήγα Βελεστινλή και των
συντρόφων του (13 Ιουνίου 1798 με το παλιό ημερολόγιο – 24 Ιουνίου με το νέο
που καθιερώθηκε στην Ελλάδα το 1923):
… «Τον θυμάσαι λοιπόν τον Πέτροβιτς;» ξαναρώτησε ο Μανόλης,
εκλαμβάνοντας ως ψάξιμο στη μνήμη την ολιγόλεπτη αναπόληση του αδερφού του.
«Πάμε να σου δείξω κάτι»,
του είπε κείνος αντί γι’ απάντηση και
σήκωσε το κερί.
Ο Μανόλης τον ακολούθησε
απορημένος.
Στην ανατολική γωνία του
καλού οντά, κάτω από την κόγχη με το εικονοστάσι, ένα δεύτερο βαθούλωμα του
τοίχου φιλοξενούσε πάντα μερικά θρησκευτικά βιβλία… Στο φως του κεριού που
έφερε κοντά ο αδερφός του, ξεχώρισε τώρα δίπλα τους και τρία ολιγοσέλιδα βιβλία
με πρόσθετο περίτεχνο σκληρό κάλυμμα. Στα δύο το κάλυμμα ήταν δερμάτινο και,
παρά τη λεπτή τους ράχη, ο τίτλος και το όνομα του συγγραφέα ξεχώριζαν καθαρά
με χρυσωμένα γράμματα.
Ο Μανόλης διάβασε
ψιθυριστά:
«Ρήγα Βελεστινλή Τα δίκαια
του ανθρώπου και το Σύνταγμα».
«Ρήγα Βελεστινλή Θούριος».
Το τρίτο λεπτό βιβλίο είχε
κάλυμμα επίχρυσο. Αυτό άπλωσε το χέρι και πήρε
ο Αναστάσιος. Το άνοιξε… Και τότε φάνηκε καθαρά πως δεν ήταν βιβλίο.
Τετράδιο ήταν.
«Εδώ μέσα είναι γραμμένα με
το χέρι μου όλα τα ονόματα των συντρόφων του Ρήγα, με όσα στοιχεία τους
κατάφερα να μάθω», του εξήγησε ο Αναστάσιος. «Κι ακόμα, μερικές πληροφορίες
ελάχιστα γνωστές, που κατόρθωσα με κόπο και πολλές προσπάθειες να συλλέξω.
΄Οπως βλέπεις, όχι μόνο θυμάμαι, μα θέλω και ν’ αφήσω κειμήλιο πολύτιμο κι
εργαλείο μνήμης ιερής στα παιδιά και στα εγγόνια μου τούτο το τετράδιο. Πάμε να
το δεις καλύτερα».
Τον πήρε και κάθισαν στο
μιντέρι. Βρήκε δίπλα κι άναψε δυο ακόμη κεριά, πήρε το τετράδιο στα χέρια...
«΄Ακου λοιπόν τι γράφω, για
να το ξέρεις κι εσύ. Ας ξεκινήσουμε από τα ονόματα. Οι εκτελεσθέντες δια στραγγαλισμού στο φρούριο Νεμπόισα του Βελιγραδίου
στις 13 Ιουνίου 1798 – 24 Ιουνίου με το ημερολόγιο των Δυτικών - μαζί με το
Ρήγα, 40 ετών τότε, ήταν οι: Ευστράτιος Αργέντης, εκ Χίου, έμπορος στην
Τεργέστη, ετών 31. Δημήτριος Νικολίδης, ιατρός από τα Ιωάννινα, ετών 32. Αντώνιος Κορωνιός, έμπορος
και λόγιος από τη Χίο, ετών 27. Ιωάννης Καρατζάς, λόγιος από τη Λευκωσία της
Κύπρου, ετών 31. Θεοχάρης Τουρούντζιας, έμπορος από τη Σιάτιστα, ετών 22. Ιωάννης Εμμανουήλ,
φοιτητής ιατρικής από την Καστοριά, ετών 24, Παναγιώτης Εμμανουήλ, αδελφός του
Ιωάννη, υπάλληλος του Αργέντη, ετών 22. Από κάτω σημειώνω με μεγάλα γράμματα:
“Οι οθωμανικές αρχές διέδωσαν ψευδώς ότι οι κρατούμενοι απέδρασαν”».
«Τι εξαίρετη ιδέα η καταγραφή
αυτή!» έκανε μ’ έξαψη ο Μανόλης.
«Και τώρα οι απελαθέντες
αυστριακοί υπήκοοι», συνέχισε ο αδελφός του. «Ιδού τα ονόματα: Θεοχάρης
Γεώργιος έμπορος από την Καστοριά, Πέτερς Γκασπάρ διδάσκαλος γαλλικής, Πέτροβιτς Φίλιππος, ετών 19, μαθητής
του προηγουμένου και υπάλληλος του Ευστράτιου Αργέντη, υιός του Ιωάννου
Πέτροβιτς από τη Δαλματία, έλκοντος την
καταγωγή εκ Σερρών, Πούλιος Γεώργιος τυπογράφος, υιός του Μάρκου Πούλιου από τη
Σιάτιστα, και Τούλλιος Κωνσταντίνος από την Πέστη. Μαζί τους απελάθη και ο
Δούκας Κωνσταντίνος από τη Σιάτιστα, ρώσος υπήκοος.»….
«... Φημισμένοι Γάλλοι, ένδοξον έθνος! Είσθε
οι ευεργέται όλης της ανθρωπότητος και οι ορκισμένοι εχθροί των τυράννων...
Αυτός είναι ο λόγος, πολίτα Διευθυντά, δι όν απευθυνόμεθα προς υμάς. Είμεθα οι
απόγονοι εκείνων των θνητών, οι οποίοι το πάλαι ήσαν οι πρώτοι εις τα έργα του
πνεύματος, όπως τώρα είναι οι Γάλλοι...
Είμεθα ΄Ελληνες! Μαραινόμεθα, καθώς γνωρίζετε, από μακρού χρόνου υπό τον
ζυγόν της δουλείας...»
(Βλ. Λ.Ι.
Βρανούση, Ρήγας Βελεστινλής, Αθήνα,
Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, 1957, 19632, σελ. 96-97).
